Aleksandrowice (województwo małopolskie)

Aleksandrowice

Aleksandrowice to wieś w Polsce, znajdująca się w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zabierzów.

W 2021 roku zamieszkiwało ją 714 osób, w tym 50% stanowiły kobiety, a 50% mężczyźni.

Integralną częścią miejscowości jest Podlesie.

Położenie

Aleksandrowice leżą na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w obrębie Garbu Tenczyńskiego oraz Obniżenia Cholerzyńskiego. Wieś sąsiaduje: z Kleszczowem i Burowem od północy; z Balicami od wschodu; z Morawicą i Brzoskwinią od zachodu. Znajduje się około 3 km na zachód od granic Krakowa. Na południowych krańcach wsi przebiega autostrada A4, w pobliżu której usytuowane jest Miejsce Obsługi Podróżnych Aleksandrowice (kierunek: Katowice, stacja paliw PKN Orlen oraz McDonald’s); tuż za autostradą znajduje się pas startowy portu lotniczego w Balicach.

Nazwa

Nazwa wsi jest typu patronimicznego (odojcowskiego) i ma różne formy uboczne, takie jak: Leksandrovice (1404), Alexandrowycze (1470–1480), Olexandrowycze (1498), Alexandrowice (1581).

Historia

Wieś była wzmiankowana w 1401 roku jako własność rycerska, początkowo należąca do przedstawicieli rodu Toporów z pobliskiej Morawicy, zwanych Aleksandrowskimi.

W pierwszej połowie XV wieku przeszła w ręce rodziny Karnińskich. W XVI wieku była własnością Jana Karnińskiego, jednego z pierwszych zwolenników reformacji. Późniejszy właściciel, Stanisław Iwan Karniński, w 1591 roku oddał swój dwór kalwinom krakowskim, którzy utracili swój zbór w Krakowie na skutek podpalenia przez sfanatyzowany tłum katolików, głównie studentów Akademii Krakowskiej oraz plebs krakowski. W 1613 roku ten sam plebs zburzył zbór w Aleksandrowicach w nocnym napadzie. W 1625 roku zniszczony dwór nabył dziedzic wsi, Piotr Gołuchowski, który go odbudował. Jego syn, znany z awanturnictwa, przeszedł na katolicyzm i wydalił innowierców z jego włości. Pod koniec XVII wieku właścicielami zostali Korycińscy, w latach 1700–1728 Teofil Pawłowski, a następnie Franciszek Ksawery Kochanowski. Od 1762 roku wieś weszła w posiadanie Antoniego Potockiego, później Jana Potockiego, a na końcu Franciszka Żeleńskiego. Na przełomie XVIII wieku wieś liczyła ponad 200 mieszkańców.

W latach 1815–1846 wieś znajdowała się w granicach Wolnego Miasta Krakowa, a później w zaborze austriackim.

Dobra tabularne księcia Eugeniusza Lubomirskiego były położone w 1905 roku w powiecie krakowskim Królestwa Galicji i Lodomerii.

W okresie II Rzeczypospolitej wieś należała do powiatu krakowskiego w województwie krakowskim. Od 26 października 1939 do 18 stycznia 1945 roku była częścią Landkreis Krakau, dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie.

Po II wojnie światowej wieś była częścią gminy Liszki. Od 6 października 1954 roku (bez przysiółków Kleszczów i Kochanów) należała do gromady Balice, która została rozwiązana 1 stycznia 1969 roku, a jej obszar włączono do gromady Zabierzów. Od 1 stycznia 1973 roku wieś należy do gminy Zabierzów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie wchodziła w skład województwa krakowskiego.

Na wschodnich krańcach wsi znajduje się niewielkie osiedle mieszkaniowe, które zostało wybudowane w latach 70. XX wieku.

Zabytki

• zespół dworski;
• klasycystyczny, murowany budynek dawnego szpitala dla ubogich, zbudowany w 1841 roku według projektu Ignacego Hercoka. W 1898 roku budynek został odnowiony na podstawie planu Konrada Kuhla i po rewitalizacji w 2001–2003 roku przeznaczony na działalność Ośrodka Zdrowia „Eskulap”;
• zabytkowa, zrekonstruowana w 2006 roku przez Edwarda Wróbla studnia z drewnianym kołem zamachowym. Oryginalna studnia, pochodząca z połowy XIX wieku, została przeniesiona do Nadwiślańskiego Parku Etnograficznego w Wygiełzowie;
• figura św. Jana Nepomucena z 1755 roku, z herbami fundatorów: Korwin – Franciszek Ksawery Kochanowski oraz Godziemba – jego żona Józefa z Dąmbskich. Na postumencie widnieje scena zrzucenia z mostu Karola w Pradze do Wełtawy, spowiednika, który odmówił ujawnienia tajemnicy spowiedzi królowi. Obok figury znajduje się tablica z napisem: FIGURA / ŚW. JANA / NEPOMUCENA / UFUNDOWANA / A.D. 1755 / ODNOWIONA PRZEZ / MIESZKAŃCÓW / ALEKSANDROWIC / W 2004 ROKU;
• zagroda nr 35: dom drewniany z 1914 roku, stodoła drewniana z 1920 roku;
• dom nr 16 drewniano-murowany z 1905 roku;
• dom nr 20 drewniany z 1919 roku;
• dom nr 42 drewniany z 1903 roku;
• dom nr 49 murowany z około 1900 roku;
• dom nr 55 drewniano-murowany z 1921 roku;
• stodoła drewniana w zagrodzie nr 51 z 1920 roku;
• nr posesji 12 figura MB;
• nr posesji 82 kapliczka.

Turystyka

Obszary wsi, ze względu na walory krajobrazowe i przyrodnicze, zostały włączone w granice Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego. W miejscowości oraz w jej najbliższym sąsiedztwie znajduje się wiele atrakcyjnych obiektów i terenów do turystyki i rekreacji. Wśród nich można wymienić: Dolinę Aleksandrowicką z dwoma stawami, Las Zabierzowski z rezerwatem przyrody Skała Kmity, wąwóz Zbrza. Wyznaczona ścieżka dydaktyczna umożliwia zwiedzanie stromych zachodnich zboczy Doliny Aleksandrowickiej z wapiennymi skałami, takimi jak Krzywy Sąd i Głowa Słonia, które są udostępnione do wspinaczki. Ze skałą Krzywy Sąd związana jest oryginalna legenda wyjaśniająca jej nazwę. Na północno-wschodnich krańcach wsi znajduje się Winna Góra, na stokach której w XVI wieku Seweryn Boner założył winnice oraz gaje: brzoskwiniowe, morelowe i figowe, które były jednymi z pierwszych hodowli owoców południowych w Polsce. Na północno-zachodnich krańcach wsi znajduje się góra Pękacz.

szlak turystyczny: Morawica – Aleksandrowice – Pękacz – wąwóz Zbrza – Las Zabierzowski (skrzyżowanie ze szlakiem niebieskim)

ścieżka dydaktyczna: Aleksandrowice – Podskale – Krzywy Sąd – Dolina Aleksandrowicka – Aleksandrowice

Komunikacja

Do Aleksandrowic można dotrzeć z Krakowa autobusami aglomeracyjnymi nr 209, 228 i 258. Istnieje także możliwość skorzystania z marszrutki prywatnego przewoźnika.

Sport

W miejscowości działa klub piłkarski KS Topór Aleksandrowice, który rywalizuje w B klasie.

Przypisy

Bibliografia

• Gmina Zabierzów, wyd. III, Wyd. Compass, Kraków 2013 ISBN 978-83-7605-372-1.
• Osadnictwo i krajobraz ZZJPK, Kraków 1997, ss. 14, 18, 20, 36, 37, ISBN 83-901471-7-3.
• Piotr Hapanowicz, Stanisław Piwowarski: Monografia Gminy Zabierzów. Urząd Gminy Zabierzów, 2009. ISBN 978-83-913222-2-2.
• Roman Trzmielewski: Gmina Zabierzów Jurajski Raj Przewodnik Turystyczny. Wydawnictwo Kartograficzne „Compass”, 2012. ISBN 978-83-7605-265-6.
• Zabytki architektury i budownictwa w Polsce woj krakowskie. Wydawnictwo Kartograficzne „Compass”, 1995. ISBN 83-86334-90-8.

Linki zewnętrzne

• Aleksandrowice w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online).
• Aleksandrowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 27.
• Monografia gminy Zabierzów na stronie gminy zabierzow.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-07)].