Aleksandrów Łódzki

Aleksandrów Łódzki

Aleksandrów Łódzki to miasto położone w Polsce, w województwie łódzkim, w powiecie zgierskim. Jest siedzibą władz gminy miejsko-wiejskiej Aleksandrów Łódzki oraz należy do aglomeracji łódzkiej, pełniąc rolę miasta satelickiego Łodzi. Aleksandrów Łódzki jest także członkiem Związku Miast Polskich.

Na podstawie danych GUS z dnia 31 grudnia 2023 r., liczba mieszkańców miasta wynosiła 22 002.

Położenie

Fizycznogeograficznie, Aleksandrów Łódzki znajduje się na Wysoczyźnie Łaskiej. Miasto leży na dziale wodnym I rzędu, pomiędzy dorzeczami Wisły i Odry, a jego teren nie posiada większych cieków wodnych, z wyjątkiem północnego kranieca, który styka się z Bzurą.

Aleksandrów Łódzki leży na obszarze dawnej ziemi łęczyckiej, a wieś Brużyca Wielka, która w 1815 roku stała się zaczątkiem miasta, w drugiej połowie XVI wieku znajdowała się w powiecie łęczyckim województwa łęczyckiego.

Miasto graniczy administracyjnie z Łodzią (około 11 km na północny zachód od centrum) oraz z wiejską częścią gminy Aleksandrów Łódzki.

Przez Aleksandrów Łódzki przebiegają drogi krajowe nr 71 i nr 72, które krzyżują się w centrum miasta. W latach 1910–1991 istniała linia tramwajowa łącząca miasto z Łodzią (linia nr 44). Od 1 stycznia 2004 r. komunikacja z Łodzią odbywa się za pomocą linii autobusowych obsługiwanych przez Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne – Łódź, w tym linie nr 78 i N1A. W przeszłości, od 1 września 2013 r. do 1 kwietnia 2017 r., połączenia z Łodzią obsługiwały również linie nr 74 i 84, a po 2 kwietnia 2017 r. do Łodzi kursują także linie 84B i 97A.

Miasto podzielone jest na następujące części:

• Brużyca Wielka,
• Brużyca Wielka-Parcela,
• Franin,
• Łomnik,
• Piaskowa Góra,
• Rafałki,
• Szatonia,
• Wierzbno.

Osiedla miejskie to:

• osiedle Adama Mickiewicza,
• osiedle Rafała Bratoszewskiego,
• osiedle Władysława Reymonta,
• osiedle Władysława Sikorskiego,
• osiedle Pod Rezerwatem,
• osiedle Słoneczne,
• osiedle Wyzwolenia,
• osiedle Daszyńskiego.

Historia

Osada miejska powstała na początku XIX wieku (około 1816 r.), a jej założycielem był Rafał Bratoszewski herbu Sulima, który również ufundował miejscową parafię katolicką pw. św. Rafała Archanioła. W 1820 r. Rajmund Rembieliński określił Aleksandrów Łódzki jako „jedno z lepszych miasteczek w Polsce”. Plan urbanistyczny osady stworzył Austriak Bernard Schuttenbach. Bratoszewski nadał miastu nazwę na cześć ówczesnego cesarza Rosji i króla Polski – Aleksandra I, co przyczyniło się do uzyskania praw miejskich w 1822 r. Po śmierci Bratoszewskiego w 1824 r. miasto przeszło w ręce rodziny Kossowskich herbu Dołęga. Po 1832 r. Aleksandrów Łódzki zaczął podupadać gospodarczo, nie mogąc konkurować z rozwijającymi się ośrodkami włókienniczymi – Łodzią, Zgierzem i Pabianicami.

W 1827 roku Aleksandrów Łódzki, będący miastem prywatnym Królestwa Kongresowego, znajdował się w powiecie zgierskim, obwodzie łęczyckim województwa mazowieckiego.

Pod koniec XIX i na początku XX wieku w Aleksandrowie Łódzkim powstało wiele zakładów dziewiarskich, co sprawiło, że miasto zyskało miano kolebki polskiego przemysłu pończoszniczego i nazywane było przez mieszkańców „Skarpetkowo” lub „Miasto Tkaczy”. Branża ta pozostaje dominująca w mieście do dziś. W 1910 r. Aleksandrów Łódzki uzyskał elektryczne połączenie tramwajowe z Łodzią, które zlikwidowano w 1991 r. Nazwa nowej restauracji, która otworzyła się w 2008 r. w centrum miasta, nawiązuje do dawnych wagonów tramwajowych typu Herbrand.

Do 1939 r. Aleksandrów Łódzki był miastem trójnarodowym i trójwyznaniowym, zamieszkiwanym przez potomków niemieckich tkaczy wyznania ewangelickiego, żydowskich kupców i sklepikarzy oraz polskich robotników i rzemieślników katolickiego wyznania. Najliczniejszą grupą etniczną aż do 1945 r. byli Niemcy, a Aleksandrów Łódzki był istotnym ośrodkiem religijnym dla Żydów, będąc siedzibą cadyków chasydzkich z dynastii Danzigerów.

W 1870 r. Aleksandrów Łódzki utracił prawa miejskie na mocy decyzji władz rosyjskich, które zostały przywrócone przez władze polskie w 1924 r.

W czasie okupacji niemieckiej miasto znalazło się w granicach III Rzeszy, na terenach zwanych Krajem Warty, gdzie początkowo nadano mu nazwę Alexanderhof (w 1939 r.), a później Wirkheim (w 1943 r.). Niemcy zamknęli polskie szkoły, zdelegalizowali stowarzyszenia, zburzyli pomniki oraz represjonowali Polaków. Ludność żydowska została umieszczona w getcie, a część mieszkańców w 1940 r. została wywieziona do gett w Skierniewicach, Głownie, Łowiczu i Łyszkowicach. Aleksandrowskie getto zostało zlikwidowane w czerwcu 1942 r.

Po wojnie, w latach 1945–1948, niemal cała niemiecka społeczność Aleksandrowa Łódzkiego została wysiedlona za Odrę, co wiązało się z różnymi represjami ze strony komunistycznych władz i milicji. W wyniku tych wydarzeń miasto straciło swój dawny trójnarodowy charakter.

W 1965 roku przy ul. 22 Lipca odsłonięto pomnik ku czci Armii Czerwonej i Wojska Polskiego.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa łódzkiego.

Demografia

Dane na dzień 31 grudnia 2023 r. dotyczące demografii mieszkańców Aleksandrowa Łódzkiego.

Ludzie związani z Aleksandrowem Łódzkim

Zabytki

Najważniejsze zabytki Aleksandrowa Łódzkiego pochodzą z początków istnienia miasta i zostały wzniesione w stylu klasycystycznym, głównie w rejonie Rynku.

Kościół parafialny rzymskokatolicki pw. św. Rafała i Michała Archaniołów, zbudowany w latach 1816–1818, jest najstarszym budynkiem sakralnym w gminie i całym powiecie zgierskim. Był wielokrotnie przebudowywany, a w latach 1922–1926 dodano dwie nawy boczne, a w latach 1933–1935 – dwie wieże. W 1993 r. dobudowano osobny budynek sakralny, który uzyskał osobny ołtarz i wezwanie św. Michała, z inicjatywy proboszcza ks. dr Norberta Ruckiego. W podłodze kościoła pochowano założyciela miasta, Rafała Bratoszewskiego, w 1824 r. Około 1818 r. kościół stał się świątynią parafialną. W starym skrzydle kościoła znajdują się cztery ołtarze, a w nowym trzy, w tym ołtarz poświęcony Św. Faustynie i Janowi Pawłowi II. Budowę ołtarzy zakończono w 2016 r.

Dawny kościół ewangelicko-augsburski, obecnie bezwyznaniowy, pw. św. Stanisława Kostki, został zbudowany dla ewangelików, którzy stanowili najliczniejszą grupę mieszkańców. Jego budowniczym był pastor Fryderyk Jerzy Tuve. Od momentu budowy w 1828 r. nie był przebudowywany. W końcu XX wieku znajdował się w złym stanie, jednak dzięki Aleksandrowskiemu księdzu Jackowi Stasiakowi i fundacji Ekumeniczne Centrum Dialogu Religii i Kultur, przy wsparciu urzędu miasta, kościół przeszedł gruntowny remont.

Ratusz miejski, zbudowany w 1824 r. za czasów burmistrza Gedeona Goedela, służy do dziś jako siedziba władz miasta. Na fasadzie znajduje się płaskorzeźba maski Temidy z zasłoniętymi oczyma, symbolizująca „ślepą sprawiedliwość”, gdyż w przeszłości odbywały się tu sądy.

Budynek Jatek, odbudowany w 1998 r., nie jest zabytkowy, jednak w swoim kształcie i stylu nawiązuje do dawnych Jatek Miejskich, które stały w tym miejscu od 1825 lub 1829 r. i zostały rozebrane w 1988 r. Pierwotnie znajdowały się tu sklepiki piekarskie i rzeźnicze.

Obecna Biblioteka była dawną Pastorówką, czyli domem pastora ewangelickiego, który został zbudowany w 1848 r.

Nagrobek na cmentarzu katolickim (wcześniej ewangelickim) upamiętnia pierwszego pastora ewangelickiego, Fryderyka Jerzego Tuve, z 1830 r. W północnej części miasta znajduje się również mały cmentarz żydowski z grobami cadyków.

Park miejski, dawny ogród spacerowy w stylu angielskim, został założony w 1824 r. przez Rafała Bratoszewskiego.

Domy tkaczy to długie, drewniane, parterowe budynki z 1. połowy XIX wieku, gdzie znajdowały się mieszkania i warsztaty pierwszych mieszkańców.

W Aleksandrowie Łódzkim zachowało się także kilka późniejszych zabytków z 2. połowy XIX i XX wieku:

Willa i fabryka Alberta Stillera przy ul. Wojska Polskiego 31, jedna z większych nowoczesnych fabryk pończoszniczych, zbudowana w 1908 r., wraz ze stylową willą mieszkalną.

Obecny Internat Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika, dawny dwór cadyków chasydzkich z rodziny Danziger, zbudowany w 1935 r.

Transport

Do 1991 r. Aleksandrów Łódzki posiadał tramwajowe połączenie z Łodzią, obsługiwane przez linię 44. Obecnie miasto obsługiwane jest wyłącznie przez komunikację autobusową. Linie 78, 84B oraz 97A, a także linia nocna N1A, są obsługiwane przez MPK – Łódź. W latach 2013–2014 kursowała linia 3A, obsługiwana przez MUK w Zgierzu, która prowadziła trasę z pętli Targowy Rynek przez miasto do dworca PKP w Strykowie. Od 1 stycznia 2015 r. na tej samej trasie kursuje linia 2, która także jest obsługiwana przez MUK w Zgierzu. Na tej linii obowiązują trzy strefy taryfowe (Aleksandrów-Zgierz, Zgierz-Stryków, Aleksandrów-Stryków); autobusy realizują 7 kursów w dni robocze oraz 4 w pozostałe dni, w tym w soboty i niedziele.

Do Aleksandrowa Łódzkiego można również dojechać FKF Sp. z o.o. na trasie Aleksandrów Łódzki 1 Maja – Łódź Wersalska oraz prywatnymi autobusami.

Turystyka

Miasto jest częścią szlaku turystycznego, oznaczonego czerwonym kolorem, znanego jako Szlak Okrężny Wokół Łodzi.

W okolicy znajdują się atrakcje przyrodnicze, takie jak Rezerwat przyrody „Torfowisko Rąbień”, typ torfowiska wysokiego, bogaty w interesujące rośliny bagienne. Rezerwat o powierzchni 42 hektarów został utworzony w 1988 r.

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działają następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
• parafia św. Archaniołów Rafała i Michała,
• parafia Zesłania Ducha Świętego.
• Kościół Boży Ministerstwa Jezusa Chrystusa Międzynarodowy (Iglesia de Dios Ministerial de Jesucristo Internacional):
• zbór w Aleksandrowie Łódzkim.
• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP:
• parafia w Aleksandrowie Łódzkim.
• Świadkowie Jehowy:
• zbór Aleksandrów Łódzki.
• Kościół Starokatolicki w RP:
• parafia starokatolicka św. Stanisława Kostki (do 2016 r.).

Sport

Kluby sportowe

Towarzystwo Sportowe Sokół Aleksandrów Łódzki, założone w 1998 r., powstało w celu wypełnienia luki po zniknięciu klubu AKS Włókniarz Aleksandrów Łódzki, którego wychowankiem był m.in. Włodzimierz Smolarek – reprezentant Polski. Klub zajmuje się piłką nożną (posiada 2 drużyny seniorów oraz grupy młodzieżowe) oraz tradycyjnym karate. 5 lutego 2007 r. odbyło się pierwsze posiedzenie zarządu klubu w nowej kadencji, na którym prezesem został Bogusław Stefańczyk, a wiceprezesami Krzysztof Rożniakowski i Artur Sikora. Od 16 września 2008 r. prezesem klubu jest Dariusz Lis. Sekcja piłki nożnej ma 6 drużyn, w tym 2 seniorów występujących w II i V lidze oraz 4 grupy młodzieżowe. Pierwsza drużyna seniorów, znana jako „Sokół”, jest sponsorowana przez Gminę Aleksandrów Łódzki oraz fabrykę okien „Okna Rąbień”. W sezonie 2007/2008 drużyna rywalizowała na boiskach III ligi. Trenerem był Tomasz Szcześniak, a kapitanem drużyny Arkadiusz Świętosławski. W sezonach 2008/2009 i 2009/2010 Sokół grał w II lidze wschodniej. Sekcja karate, prowadzona przez Radosława Olczyka, ma wielu utalentowanych zawodników, w tym Damiana Stasiaka i Damiana Tomasika, którzy zdobywają medale na zawodach krajowych i międzynarodowych.

MKS Aleksandrów to Międzyszkolny Klub Sportowy o profilu lekkoatletycznym, istniejący od stycznia 1992 r. Jego pierwszymi trenerami byli Leszek Lipiński, Halina Ścigaczewska i Alina Dudkowska, a obecnie prezesem klubu jest olimpijczyk Karol Hoffman.

UKS Jedynka to Uczniowski Klub Sportowy „Jedynka”, założony przy Miejskim Zespole Szkół im. Jana Pawła II, zajmujący się m.in. piłką siatkową. Istnieje od 2005 r. i prowadził zajęcia w różnych kategoriach wiekowych. Od 1 stycznia 2008 r. klub prowadzi tylko grupę seniorów, ponieważ grupy młodzieżowe przeszły do innego klubu. W 2005 r. seniorki po raz pierwszy zgłoszono do rozgrywek, a w sezonie 2005/2006 uzyskały awans do II ligi. Drużyna grała na tym poziomie przez trzy sezony, zajmując miejsca 5, 4 i 2, a trenerem był Zbigniew Pilarski.

Imprezy sportowe

Memoriał Lekkoatletyczny im. Józefa Jaworskiego zorganizowano po raz pierwszy w 1983 r. Odbywał się co roku jesienią, jednak obecnie, z uwagi na budowę stadionu lekkoatletycznego, odbywa się na wiosnę.

Senior Alex Cup to międzynarodowy turniej walking futbolu, który od 2023 r. odbywa się w Aleksandrowie Łódzkim.

Media lokalne

„40 i cztery” to biuletyn informacyjny Urzędu Gminy Aleksandrów Łódzki, wydawany od 8 grudnia 1991 r.

„Alternatywy 44” to biuletyn Stowarzyszenia Przedsiębiorców Aleksandrowa Łódzkiego 2000, wydawany od 2005 r.

„Wiadomości aleksandrowskie” to biuletyn parafii rzymskokatolickiej pw. św. Archaniołów Rafała i Michała, który ukazywał się od 1991 r., lecz jego działalność została zawieszona w 2010 r.

„Aleksandrów wczoraj i dziś” to rocznik Towarzystwa Przyjaciół Aleksandrowa Łódzkiego, wydawany co roku od 1983 r. na Dni Aleksandrowa.

„Gazeta Matusiaka” to niezależne pismo lokalne, wydawane przez Grzegorza Matusiaka w latach 1992–2004, które również zakończyło swoją działalność.

„Pandora 2001” to biuletyn Biura Obrotu Nieruchomościami w Aleksandrowie Łódzkim, wydawany od 2001 r., zawierający informacje o życiu miasta.

„Głos Sokoła” to dwutygodnik wydawany przez Towarzystwo Sportowe Sokół od 15 marca 2007 r.

Telewizja Aleksander TV to stacja kablowa, działająca jako Stowarzyszenie Kablowej Telewizji Satelitarnej ALEKSANDER-SAT.

Aleksandrowski Kurier Samorządowy to program lokalny, który realizuje redakcja telewizyjna przy Urzędzie Gminy, dostarczając informacje z miasta i urzędów, reportaże oraz relacje z imprez.

Oficjalna strona gminy Aleksandrowa Łódzkiego to https://aleksandrow-lodzki.pl/.

Miasta partnerskie

Aleksandrów Łódzki współpracuje obecnie z trzema miastami:

• Ossiach w Austrii (od 11.11.2014),
• Krasław na Łotwie (od 1.07.2006),
• Puget-Ville we Francji (od 29.04.2006).

Zobacz też

• Synagoga w Aleksandrowie Łódzkim
• Stara Synagoga w Aleksandrowie Łódzkim
• Cmentarz żydowski w Aleksandrowie Łódzkim
• Synagoga chasydów z Aleksandrowa Łódzkiego w Piotrkowie Trybunalskim
• Aleksandrowska Akcja Społeczna

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna witryna Gminy Aleksandrów Łódzki
• Historia Żydów w Aleksandrowie Łódzkim na portalu Wirtualny Sztetl
• Aleksandrów, – owo (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 27.