Aleksandros Ipsilantis

Aleksandros Ipsilantis, znany również jako Ypsilantis (gr. Αλέξανδρος Υψηλάντης, ros. Александр Константинович Ипсиланти, rum. Alexandru Ipsilanti; urodził się 12 grudnia 1792 roku w Konstantynopolu, zmarł 31 stycznia 1828 roku w Wiedniu) był greckim działaczem politycznym, liderem stowarzyszenia niepodległościowego Filiki Eteria oraz organizatorem powstania antytureckiego w Rumunii w 1821 roku, a także generałem armii rosyjskiej.

Życiorys

Pochodził z fanariockiego rodu Ipsilantisów. Był synem Konstantyna Ipsilantisa, hospodara Mołdawii i Wołoszczyzny. Jego ojciec w latach 1796–1799 pełnił funkcję wielkiego dragomana na dworze sułtana osmańskiego. Następnie, w czasie wojny rosyjsko-tureckiej, zyskał poparcie Porty, co umożliwiło mu osadzenie na tronie mołdawskim. Po wojnie osiedlił się z rodziną w Kijowie, gdzie Aleksandr, jako nastolatek, rozpoczął karierę w armii carskiej, biorąc udział w wojnach napoleońskich. W trakcie kongresu wiedeńskiego Aleksandros zdobył sympatię cara Aleksandra I, co wkrótce zaowocowało awansem na stopień generalski oraz stanowisko adiutanta carskiego.

Wspominając o swoich korzeniach, zaangażował się w działalność stowarzyszenia Filiki Eteria, które zostało założone w 1814 roku w Odessie. Jego celem było wyzwolenie Greków spod panowania osmańskiego. Planowano ogólnobałkańskie powstanie chrześcijan, licząc na wsparcie nie tylko Greków, ale również Rumunów i Słowian, w tym Serbów. Ipsilantis został wybrany na dowódcę tej akcji.

Jednakże, Ipsilantis zmodyfikował pierwotny plan, który zakładał jedynie dywersyjny charakter powstań w księstwach rumuńskich, decydując się na wkroczenie do Mołdawii i Wołoszczyzny, a następnie na dalszy marsz w głąb Bałkanów. Sygnałem do rozpoczęcia akcji stała się śmierć hospodara wołoskiego Aleksandra Suțu w styczniu 1821 roku, co umożliwiło opozycji związanej z Ipsilantisem przejęcie władzy w Bukareszcie i wzniecenie powstania pod przewodnictwem Tudora Vladimirescu. W lutym Ipsilantis wkroczył do Mołdawii, zajmując Jassy w porozumieniu z hospodarem Michałem Grzegorzem Suțu. Tam ogłosił odezwę do rumuńskiej ludności, zapewniając, że jego celem jest jedynie przejście przez Rumunię i walka z Turkami.

Wydarzenia potoczyły się jednak niezgodnie z planem. Odezwa ujawniła powiązania z Rosją oraz z międzynarodowym ruchem rewolucyjnym, co zraziło Święte Przymierze i uniemożliwiło pomoc ze strony Rosji. W rezultacie zmniejszyło to szanse ruchu, skłaniając rumuńskich zwolenników do wyjazdu z kraju. Mimo to, Ipsilantis opanował Mołdawię i z niewielkimi siłami wkroczył do Wołoszczyzny. Tam jednak nie udało się nawiązać współpracy z powstańcami Vladimirescu. Negocjacje między liderami zakończyły się jedynie uzgodnieniem neutralności, podczas gdy Vladimirescu zajął Bukareszt i ogłosił się hospodarem wołoskim, a Ipsilantis kontrolował podgórskie rejony Karpat, blisko granicy austriackiej.

Vladimirescu, widząc brak możliwości działania samodzielnego oraz tracąc nadzieję na interwencję Rosji, postanowił usunąć heterystów z kraju, dążąc do kompromisu z Portą. Choć odmówił udziału w działaniach zbrojnych przeciw Ipsilantisowi, po tym jak jego korespondencja z Turkami wpadła w ręce Greków, został uznany za zdrajcę. Wkrótce został obalony przez spisek własnych oficerów i wydany Grekom, którzy go stracili.

W ten sposób, w rumuńskich księstwach, jedynym przeciwnikiem Porty pozostały oddziały Ipsilantisa. 7 czerwca Turcy pokonali je pod Drăgășani. Ipsilantis, pozostawiając swoich towarzyszy, potajemnie przedostał się do Siedmiogrodu, gdzie został uwięziony przez Austriaków. Grupy powstańcze przez jakiś czas broniły się jeszcze w ufortyfikowanych rumuńskich monastyrach, takich jak Secu i Cozia.

Ipsilantis został osadzony w austriackiej twierdzy Terezin, z której zwolniono go dopiero w listopadzie 1827 roku dzięki interwencji Mikołaja I, jednak bez zgody cara na przyjazd Ipsilantisa do Rosji. W styczniu 1828 roku, były powstaniec zmarł w Wiedniu, a jego szczątki, jako bohatera walki o niepodległość, zostały uroczyście sprowadzone do Aten w 1964 roku.

Brat Aleksandrosa, Dimitrios Ipsilantis (1794–1832) stał się jednym z liderów wojny o niepodległość Grecji, dwukrotnie pełniąc również funkcję greckiego naczelnego dowódcy.