Aleksandretta obrożna (Psittacula krameri)
To średniej wielkości ptak z rodziny papug wschodnich (Psittaculidae), który zamieszkuje środkową Afrykę oraz Półwysep Indyjski, w tym Cejlon. Gatunek ten został wprowadzony do Ameryki Północnej, na Bliski i Daleki Wschód, a także do wielu krajów europejskich, w tym Polski.
Taksonomia
Po raz pierwszy gatunek ten opisał Giovanni Antonio Scopoli w 1769 roku w dziele Annus I historico-naturalis, nadając mu nazwę Psittacus krameri. Opisał go jako zieloną papugę z ogonem o długości ciała i czarną połową dzioba. Holotyp pochodził z Senegalu. Obecnie IOC klasyfikuje ten ptak w rodzaju Psittacula, wyróżniając cztery podgatunki, co znajduje potwierdzenie w pracach autorów HBW. Podgatunek P. krameri centralis, prawdopodobnie z Sudanu, został włączony do podgatunku nominatywnego, a P. krameri fragosa z Radżastanu nie został zaakceptowany jako osobny podgatunek, uznawany jest za część P. krameri borealis. Epitet gatunkowy krameri odnosi się do Wilhelma Heinricha Kramera, niemieckiego lekarza i przyrodnika.
Podgatunki i zasięg występowania
IOC wyróżnia następujące podgatunki:
- P. k. krameri (Scopoli, 1769) – występuje w południowej Mauretanii, Senegalu oraz Gwinei, na wschód aż po południowy Sudan, Sudan Południowy i północną Ugandę.
- P. k. parvirostris (Souancé, 1856) – występuje w wschodnio-centralnym Sudanie, północnej Etiopii, Erytrei i Dżibuti.
- P. k. borealis (Neumann, 1915) – występuje w północno-wschodnim Afganistanie oraz północnym i wschodnim Pakistanie, a także w północnych Indiach, Nepalu, Bangladeszu, Mjanmie i prawdopodobnie w południowych Chinach (skrajnie zachodni Junnan).
- P. k. manillensis (Bechstein, 1800) – znana jako aleksandretta indyjska, występuje w Indiach na południe od równoleżnika 20°N oraz na Sri Lance.
Introdukcja
BirdLife International wskazuje na wiele miejsc, gdzie ptaki te zostały wprowadzone. W latach 50. XX wieku aleksandretty obrożne zostały uwolnione w szkole rolniczej Mikwe Jisra’el w pobliżu Tel Awiwu w Izraelu, gdzie rozwinęły się jako gatunek inwazyjny. W Azji gatunek ten wprowadzono do wielu miejsc w Iranie, wszystkich państw Półwyspu Arabskiego oraz Japonii. W Australii można je spotkać w okolicach Perth, Adelaidy, Melbourne, Sydney oraz na południe od Brisbane. W Afryce, poza naturalnym zasięgiem P. krameri, gatunek ten występuje w Południowej Afryce, Suazi, Lesotho, na Mauritiusie (gdzie został wprowadzony około 1886) oraz w Egipcie. Populacje egipskie pochodzą od ptaków, które uciekły z ogrodu zoologicznego w Gizie w latach 1901-1908. Populacje z okolic Durbanu i Sodwana Bay należą do podgatunku P. k. borealis.
W Ameryce Północnej gatunek ten został introdukowany na Hawaje, w okolicach Hampton w Wirginii, na Florydzie oraz w Kalifornii. Doniesienia o ptakach na Florydzie pojawiały się już w latach 30. XX wieku. Ptaki na Hawajach są potomkami uciekinierów z hodowli; pierwsze zdziczałe ptaki zaobserwowano w Honolulu w latach 30.
W Europie przedstawiciele tego gatunku byli sprowadzani na przełomie XIX i XX wieku jako zwierzęta domowe. Wczesne lata 2000 przyniosły odnotowanie istnienia 65 populacji tego gatunku, z liczebnością od kilku dziesięciu do kilku tysięcy osobników. Według stanu z 2013 roku, gatunek ten stwierdzono w co najmniej 24 państwach europejskich, w tym w Portugalii, Hiszpanii, Włoszech (także na Sardynii), Austrii, Niemczech, Holandii, Wielkiej Brytanii (gdzie wprowadzono go w 1969 roku; inne źródło podaje o pierwszym lęgu już w 1885), Grecji, Francji oraz w Czechach.
W Polsce stwierdzane są zarówno pojedyncze osobniki (od 2015 roku w Nysie), jak i małe stada, w tym młode z miejscowych lęgów. Gatunek ten został wpisany na Listę awifauny krajowej jako jedyny przedstawiciel papugowych (kategoria C w klasyfikacji AERC), jednak w 2023 roku Komisja Faunistyczna usunęła go z tej listy, przenosząc do aneksu, który obejmuje gatunki stwierdzone w Polsce, ale nie zaliczone do awifauny krajowej (stwierdzenia są odtąd klasyfikowane jako kategoria E w AERC).
Morfologia
Długość ciała aleksandretty obrożnej wynosi od 37 do 43 cm, z czego 18,6–21 mm przypada na dziób. Skok ma długość około 16 mm, a masa ciała waha się od 93 do 160 g. Pozostałe wymiary według podgatunku (w mm):
Większość upierzenia P. krameri ma zielony kolor z żółtym odcieniem. Od dolnej części brody, przez obszar pod policzkiem, aż po boki szyi przebiega czarna półobroża, pod którą znajduje się cienka, różowa linia rozciągająca się na całą szyję. Nad czarnym paskiem biegnie niebieska linia sięgająca tylnej części głowy. Lotki są szarozielone od góry, a szare od spodu. Dwie środkowe sterówki są niebieskozielone, a od spodu ochrowe. U samicy brak niebieskich, różowych i czarnych elementów na głowie, ale może być widoczna szmaragdowa obroża. Górna szczęka ma kolor ciemnoczerwony, a zakończenie jest czarne. Młodociane osobniki przypominają samice, lecz różnią się bardziej żółtym upierzeniem oraz brakiem (lub słabym zaznaczeniem) obroży. Młode mają również szarobiałą tęczówkę (dane dla podgatunku nominatywnego).
Przedstawicieli P. k. parvirostris można odróżnić po intensywniejszej zieleni głowy i policzków oraz mniejszym dziobie z większą ilością czerwieni na górnej szczęce. U P. k. borealis spód ciała jest szarozielony, a dziób w całości koralowoczerwony (na dolnej szczęce mogą występować czarne fragmenty); jest to także większy podgatunek w porównaniu do P. k. krameri. Ptaki podgatunku P. k. manillensis są podobne do P. k. krameri, jednak znacznie ciemniejsze, z większą ilością zieleni z przodu głowy; ich upierzenie na piersi i brzuchu ma niebieskawy odcień, górna szczęka jest czerwona, a dolna czarna.
Ekologia
Aleksandretta obrożna nie ma dużych wymagań środowiskowych i występuje w różnych typach siedlisk. Przedstawiciele podgatunku nominatywnego preferują tereny porośnięte kolczastymi krzewami. Inne ptaki spotyka się w świetlistych, wilgotnych lasach wtórnych, lasach nadrzecznych (aluwialnych), namorzynach, trawiastych sawannach, otwartych obszarach rolniczych z rozrzuconymi drzewami, parkach oraz ogrodach. Zwykle P. krameri występuje na wysokości poniżej 2000 m n.p.m. Aleksandretty obrożne to ptaki wysoce towarzyskie, tworzące duże, hałaśliwe stada, zwłaszcza poza sezonem lęgowym. Najczęściej można je spotkać w grupach liczących od 20 do 30 osobników, czasami tworzą stada liczące setki, a nawet tysiące ptaków. Nie są lękliwe i przyciągają uwagę obserwatorów głośnymi wrzaskami oraz piskami, a także wzajemnym czubieniem się. Szeroki zakres wydawanych dźwięków obejmuje również gwizdy. Stada koncentrują się wokół źródeł pokarmu, w tym upraw sorga, prosa i soczewicy. Lot jest szybki, wysoki i prosty, z nagłymi uderzeniami skrzydeł. Czasami przedstawiciele P. krameri odpoczywają w towarzystwie ptaków z rodziny szpakowatych z subkontynentu indyjskiego, krukowatych lub innych papug.
Pożywienie
Dieta P. krameri składa się z ziaren, nasion traw i drzew, owoców, orzechów, kwiatów oraz nektaru. Mike Perrin wymienia na podstawie co najmniej pięciu źródeł ponad 21 gatunków lub rodzajów roślin, które stanowią pokarm dla tego gatunku. Aleksandretta obrożna żywi się owocami m.in. akacji, Albizzia lebbeck, orzachy podziemnej (Arachis hypogaea), gujawy pospolitej (Psidium guajava), figowca (Ficus), liwistony chińskiej (Livistona chinensis), Melia azedarach, granatowca właściwego (Punica granatum), migdałecznika właściwego (Terminalia catappa), rzepienia (Xanthium), mięsistych owoców kawy arabskiej (Coffea arabica) oraz papryki (Capsicum). W przypadku takich roślin jak Clerodendrum, Litsea monopetala i Magnifera indica oprócz owoców zjada również kwiaty. Stwierdzono także, że żywi się wyłącznie kwiatami Erythrina indica, Eucalyptus tereticornis oraz Tabebuia pallida. Zjada nasiona Cicer arretinum, rzewni skrzypolistnej (Casuarina equisetifolia) oraz kukurydzy zwyczajnej (Zea mays). Dodatkowo żeruje na głożynie (Ziziphus), tamaryndowcu indyjskim (Tamarindus indica), baobabie afrykańskim (Adansonia digitata), Psidium cattleianum oraz Faidherbi albida. Większość papug preferuje do pomocy lewą nogę podczas żerowania lub innych czynności. U populacji P. krameri w Heidelbergu zauważono, że wśród 184 osobników żerujących na surmii (Catalpa) 102 używało lewej nogi, a 82 prawej. Badacze przygotowali stanowisko z kawałkami jabłek, w którym obserwowano papugi; stwierdzono, że 24 ptaki były wyraźnie lewonożne, a 11 prawonożne.
Lęgi
Podczas gniazdowania aleksandretty obrożne nie wykazują terytorialności i czasami zakładają luźne kolonie. Gniazda umieszczają wysoko w naturalnych dziuplach, powiększonych dziuplach sierpodudków, brodaczy (Capitonini) lub dzięciołów, a także w szczelinach skalnych lub w budynkach. W niemieckim regionie Rhein-Neckar zaobserwowano dziuple wykute przez dzięcioły duże (Dendrocopos major) w styropianie w izolacji cieplnej budynku. Aleksandretty obrożne potrafią powiększyć te dziuple do 1,5 m długości i objętości 40–50 l. W 2001 roku opisano pierwszy przypadek lęgu w takiej nienaturalnej „dziupli”. Okres lęgowy w zachodniej Afryce i na Półwyspie Arabskim trwa od grudnia do maja (w Senegalu od lutego do marca), w Indiach od grudnia do maja, a na Cejlonie od listopada do czerwca.
Samce prezentują złożone popisy. Samica głośno szczebiocząc lekko rozkłada skrzydła, rusza głową z boku na bok zataczając półkola i ociera się z samcem dziobami. Samiec dumnie kroczy w jej kierunku, karmi ją zwróconym pokarmem, rozciąga się w górę na całą długość i na zmianę podnosi oraz opuszcza jedną łapę. Zaloty trwają kilka minut i często kończą się kopulacją. W zniesieniu znajduje się przeważnie 3–4 białe jaja (maksymalnie 6) o wymiarach około 30–24 mm. Inkubacja, która przebiega asynchronicznie, trwa od 21 do 24 dni, a wysiaduje jedynie samica. Samica zaczyna wysiadywać od złożenia pierwszego jaja; składa je w odstępach 1–2 dniowych, a młode klują się w różnym czasie. Po wykluciu młode ważą niecałe 6 g (0,2 uncji, dane z niewoli). W wieku 15 dni samice ważą około 79–83 g (dane dla ptaków z Niemiec). Obydwa ptaki z pary opiekują się pisklętami w gnieździe, jednak samica zajmuje się tym częściej. Młode ptaki opuszczają gniazdo po 6–7 tygodniach. Samce osiągają dorosłe upierzenie dopiero po drugim pełnym pierzeniu, mając wtedy około 3 lata.
Status i ochrona
Gatunek aleksandretta obrożna jest klasyfikowany przez IUCN jako najmniejszej troski (LC, Least Concern) i utrzymuje tę klasyfikację niezmiennie od 1988 roku. Trend zmian liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy, a całkowita liczebność nie jest znana. Według danych z 2009 roku introdukowana populacja w Japonii liczyła 100–10000 par. BirdLife International szacuje całkowity zasięg występowania na 7,91 miliona km². W 4. tomie HBW, wydanym w 1997 roku, znalazła się informacja, że gatunek ten miał być w załączniku III CITES, jednak obecnie (2023) aleksandretta obrożna nie figuruje w żadnym z załączników CITES.
Na Mauritiusie aleksandretta obrożna stanowi konkurencję dla aleksandretty krótkosternej (P. echo), zajmując te same stanowiska lęgowe i prawdopodobnie konkurując również o pokarm. Uważana jest za szkodnika upraw. Ptaki, które uciekły z ogrodu zoologicznego w Gizie w Egipcie, zadomowiły się na tym terenie, stając się szkodnikami; w latach 1916–1919 zabito 127 osobników.
Hodowla
W hodowli wyhodowano blisko 20 podstawowych odmian barwnych, w tym m.in. lutino, niebieską, albinos, cleartail (żółta głowa i ogon), fioletową, ciemnozieloną, kobaltową oraz szek. Podstawowe odmiany mogą tworzyć około 200–300 kombinacji. Aleksandretty obrożne w hodowli wykazują inteligencję oraz przyjazne i towarzyskie nastawienie. Zalecanym pokarmem jest mieszanka drobnych ziaren – kanaru, prosa, niewielkich ilości owsa, gryki, krokosza i słonecznika; ponadto kiełki, zielone liście, trawy z nasionami oraz różnorodne owoce. Można podawać także granulat. Ptaki wymagają drewnianych zabawek, które mogą przeżuwać (oraz świeżych gałęzi), innych zabawek, takich jak sznurki czy drabinki, oraz stanowiska do kąpieli (niektóre papugi wolą być spryskiwane).
Najlepszym stanowiskiem dla P. krameri będzie woliera zewnętrzna o minimalnych wymiarach 2,5 na 1 na 2 m (inne źródła podają minimalną długość 4,5 m). W przypadku trzymania większej ilości ptaków na każdą parę powinno przypadać 1,5 m². Minimalna temperatura odpowiednia dla ptaków to 5 °C. Drewniane pudło, które służy jako miejsce odpoczynku, powinno mieć wymiary około 24 na 24 na 35 cm. Wymiary skrzynki lęgowej to blisko 31 na 31 na 46 cm. W niewoli aleksandretta obrożna może przeżyć od 25 do 30 lat.
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Mike Perrin: Parrots of Africa, Madagascar and the Mascarene Islands: Biology, Ecology and Conservation. Wits University Press, 2013, s. 341–345. ISBN 978-1-86814-552-2.
Linki zewnętrzne
Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Opisy podstawowych mutacji barwnych aleksandretty obrożnej. wodnik.hekko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
Nysa na Śląsku – odnotowano pierwszy w Polsce lęg aleksandrett obrożnych, 2018 dostęp: 30.06.2018
