Aleksandretta krótkosterna

Aleksandretta krótkosterna (Psittacula eques) to średniej wielkości ptak z rodziny papug wschodnich (Psittaculidae), który występuje endemicznie na Mauritiusie. Gatunek ten jest zagrożony wyginięciem; podgatunek z Reunionu wymarł na przełomie XVIII i XIX wieku. Jest to jedyny żyjący przedstawiciel spośród sześciu gatunków papug, które niegdyś zamieszkiwały obszar Maskarenów.

Taksonomia

Obecnie wyróżnia się dwa podgatunki Psittacula eques:

Psittacula eques eques – podgatunek wymarły, pierwotnie występujący na wyspie Reunion;
Psittacula eques echo – zamieszkujący Mauritius.

Ptak ten był wspomniany przez autorów z XVII i XVIII wieku, którzy odwiedzili Maskareny. Jako pierwszy nazwę naukową Psittacus eques nadał mu Pieter Boddaert w 1783 roku, opierając się na rycinie ptaka z Reunionu autorstwa François-Nicolasa Martineta, zamieszczonej w publikacji Comte de Buffona z 1779 roku. Nie jest pewne, czy rycina powstała na podstawie obserwacji żywego ptaka, czy wypchanego okazu. Alfred i Edward Newtonowie w 1876 roku zbadali i opisali holotyp z Mauritiusa, klasyfikując go jako osobny gatunek, który nazwali Palæornis echo. Przez wiele lat oba taksony były traktowane jako osobne gatunki, a według niektórych klasyfikacji P. echo był uznawany za podgatunek aleksandretty obrożnej (P. krameri). Choć niektórzy badacze sugerowali, że mogą to być podgatunki tego samego gatunku, nie udało się tego udowodnić z powodu braku (jak przypuszczano) zachowanych okazów aleksandrett z Reunionu, znanych jedynie z opisów i rycin. W 1987 roku Carl G. Jones zasugerował, że jeden z okazów z Royal Museum w Edynburgu, pochodzący z kolekcji Louisa Dufresne, może być przedstawicielem wymarłej populacji z Reunionu, co sugerował m.in. czas odłowienia tego osobnika (ponad 50 lat przed opisem taksonu z Mauritiusa przez braci Newtonów). Jones nie był jednak w stanie tego udowodnić, a niektórzy badacze nadal mieli wątpliwości co do pochodzenia tego okazu. Dopiero dokładniejsze badania, w tym genetyczne i morfologiczne, opublikowane w 2015 i 2019 roku (Jones był członkiem obu zespołów badawczych), potwierdziły, że okaz ten rzeczywiście pochodzi z Reunionu, a różnice genetyczne pomiędzy taksonami eques i echo są na tyle niewielkie (0,2%), że powinny być traktowane jako podgatunki, a nie osobne gatunki.

Morfologia

Długość ciała aleksandretty krótkosternej mieści się w przedziale od 36 do 42 cm. Samce i samice ważą około 150 g, natomiast według autorów HBW masa ciała wynosi od 167 do 193 g, a w publikacji The Birds of Africa dla dorosłych ptaków dzikich zanotowano masę od 127 do 222 g. Rozpiętość skrzydeł waha się między 293 a 544 mm, a ogon mierzy około 179±2 mm. Pozostałe wymiary dla okazów muzealnych są następujące:

Samce: skrzydło 171–191 mm, skok 18–20,5 mm, dziób (górna krawędź – culmen) 23–25,5 mm;
Samice: skrzydło 169–190 mm, skok 18,5–21,5 mm, dziób 22,4 mm.

Występuje nieznaczny dymorfizm płciowy. U samca wierzch głowy jest zielony, a pióra na karku zdobią niebieskie krawędzie. Tył szyi oraz pozostała część wierzchu ciała mają intensywny, jabłkowy odcień zieleni. Na kuprze i pokrywach nadogonowych barwa jaśnieje. Sterówki są długie i ostro zakończone, przy czym środkowa para jest dłuższa od pozostałych o 25–35 mm. Z wierzchu pióra w ogonie są zielone, bliżej stosin turkusowe, a od spodu jasnobrązowe. Kantarek, policzki i pokrywy uszne są zielone. Brodę oraz boki gardła porastają czarne pióra, które przechodzą w czarną linię za policzkami, a następnie w różowawą półobrożę. Przez dolną część gardła biegnie żółtozielony pas. Pozostała część spodu ciała jest jabłkowozielona, a na brzuchu, dolnych częściach boków i pokrywach podogonowych występuje odcień żółtawy. Lotki są zielone z czarnymi chorągiewkami wewnętrznymi, lotki III rzędu oraz pokrywy skrzydłowe są zielone, natomiast pokrywy podskrzydłowe są duże i czarniawe, podczas gdy pozostałe są zielonożółte. Górna szczęka jest czerwona, dolna czarna, tęczówka żółta, a nogi czarne. U samicy upierzenie jest podobne, jednak brakuje jej różowej półobroży, czarnych piór na gardle i brodzie oraz niebieskiego koloru na karku, ponadto ma cały czarny dziób.

Zasięg występowania

Aleksandretta krótkosterna występuje na południowo-zachodnim Mauritiusie, zajmując obszar około 60 km²; w pozostałej części wyspy jest wymarła. Ptaki te można spotkać w lasach i zaroślach, zarówno nizinnych, jak i wyżynnych. Zasięg ich występowania znacznie się zmniejszył, ponieważ w wyniku niszczenia środowiska na Mauritiusie pozostaje jedynie około 1,27% pierwotnej powierzchni lasów. Ptaki tego gatunku mają ulubione owocujące drzewa, do których wracają, czasami żerując na nich przez kilka pokoleń. Dawniej oprócz wyspy Reunion gatunek ten występował również na Seszelach i Rodriguesie.

Zachowanie

Gatunek jest całkowicie leśny. Żeruje na owocach rodzimych gatunków drzew, takich jak Calophyllum, Tabernaemontana, Labourdonnaisia i Mimusops, ale zjada również szeroki zakres innych części drzew – pąki kwiatowe, kwiaty, gałązki, liście, nasiona, młode gałązki, a nawet korę i soki roślinne. Żeruje głównie późnym popołudniem.

P. eques wydaje w locie głośne dźwięki typu kaaark kaaark, a także krótkie, ostre kik, kik, które różnią się od wysokich pisków i skrzeków aleksandretty obrożnej. Ptaki tego gatunku przesiadują i śpią na dorosłych drzewach lub w dziuplach, preferując drzewa o gęstym ulistnieniu, takie jak goździkowiec (Eugenia), krasnodrzew (Erythroxylum) i Labourdonnaisia (sączyńcowate). Miejsca nocnego spoczynku opuszczają cicho około godziny po wschodzie słońca. Są silnie terytorialne jedynie w okresie lęgowym.

Lęgi

Aleksandretta krótkosterna gnieździ się w dziuplach i zagłębieniach konarów drzew, preferując te o poziomym ułożeniu. Gniazdo znajduje się na wysokości 6–10 m nad ziemią, a średnica otworu dziupli wynosi od 10 do 15 cm. Okres lęgowy trwa od września do lutego. Wybór miejsca na gniazdo następuje na początku sezonu lęgowego. Samica zachęca samca do kopulacji, przyjmując postawę przykucniętą, a w trakcie kopulacji samiec, wdrapując się na grzbiet samicy, porusza głową w górę i w dół. Przebywając na grzbiecie samicy od 3 do 5 minut, samiec często zmienia stronę, na której odbywa się kopulacja.

Aleksandretta krótkosterna wyprowadza do dwóch lęgów w ciągu roku. Zniesienie zazwyczaj liczy od 2 do 3 jaj, ale może również mieć jedno lub cztery. Inkubacja trwa od 22 do 23 dni, a samica składa jaja w odstępach 1–2 dniowych, przy czym wysiadywanie zaczyna od pierwszego lub drugiego jaja. Tylko samica wysiaduje jaja. Młode po wykluciu ważą od 0,7 do 1,05 g, a opiekuje się nimi samica. Młode są w pełni opierzone po 48–69 dniach, ważą wtedy od 120 do 160 g.

Status i zagrożenia

Według IUCN gatunek ten klasyfikowany jest jako narażony (VU, Vulnerable); do roku 2006 był uznawany za zagrożony krytycznie (CR, Critically Endangered), a do 2019 roku jako zagrożony (EN, Endangered). Głównym zagrożeniem dla aleksandretty krótkosternej jest zniszczenie środowiska przez wycinkę lasów. W 1986 roku znanych było jedynie 10–12 ptaków (wtedy uznawana była za najrzadszą papugę na świecie). Dzięki programowi rozrodu w niewoli populacja wzrosła, co doprowadziło do zmiany statusu z gatunku krytycznie zagrożonego na zagrożony. W 2008 roku całkowita populacja wynosiła 362 osobników dzięki hodowli w niewoli i reintrodukcji gatunku. W lutym 2015 roku rozpoczęto translokację ptaków z niewoli do Vallée de Ferney. Do czerwca 2017 roku wypuszczono 73 ptaki.

Podgatunek P. e. eques z Reunionu wymarł prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku, być może na początku XIX wieku. Jeszcze na początku XVIII wieku, według lakonicznego opisu z 1703 roku, był dość pospolity. Ostatnia wzmianka o występowaniu ptaków tego podgatunku pochodzi z 1732 roku, a dokładna data wymarcia nie jest znana.

Przypisy

Bibliografia

Mike Perrin: Parrots of Africa, Madagascar and the Mascarene Islands: Biology, Ecology and Conservation. Wits University Press, 2013. ISBN 978-1-86814-552-2.