Aleksandretta chińska (Psittacula derbiana)
Jest to monotypowy gatunek dużej górskiej papugi, należący do podrodziny papug wschodnich (Psittaculinae) w rodzinie papug wschodnich (Psittaculidae).
Systematyka
Pierwotna nazwa gatunku, Palæornis Derbianus, obecnie nieuznawana, została zaproponowana 11 listopada 1850 roku przez Louisa Frasera, brytyjskiego przyrodnika, który był kustoszem muzeum Zoological Society of London do 1846 roku. Opisany przez Frasera okaz (holotyp) pochodził z kolekcji 13. hrabiego Derby w Knowsley i był tam przechowywany wiele lat przed 1850 rokiem. Rok 1852 uznaje się za rok opisania gatunku, ponieważ dopiero wtedy artykuł Frasera ukazał się w druku w „Proceedings of the Zoological Society of London”.
Obecnie gatunek klasyfikowany jest w rodzaju Psittacula. Nie wyróżnia się podgatunków.
Etymologia
Nazwa naukowa oraz angielska (Lord Derby’s parakeet lub Derbyan parakeet) tej papugi upamiętniają Edwarda Smitha-Stanleya (1775–1851), lorda, 13. hrabiego Derby, który był prezydentem Zoological Society of London w latach 1831–1851 oraz przyrodnikiem.
Morfologia
Aleksandretta chińska charakteryzuje się masywną głową, silnym dziobem, potężnym językiem oraz długim ogonem. Ogon może ulegać postrzępieniu lub zniszczeniu, zwłaszcza podczas lęgów, co sprawia, że niektóre osobniki mają krótsze ogony. Dorosłe ptaki osiągają długość od 46 do 51 cm, a długość samego ogona wynosi około 27 cm. Ich masa waha się między 250 a 350 gramami.
Ich skrzydła, tył głowy oraz grzbiet są zielone. U dojrzałych samców kolor brzucha jest intensywniejszy niż u samic i osobników młodych. Głowa oraz pierś mają odcień liliowy lub wrzosowy, a także niebiesko-szary. Widzimy również tzw. brodę oraz wąsy, czyli czarne pasy na gardle oraz pomiędzy oczami nad woskówką. Ogon ma kolor zielono-niebieski. Tęczówka oka dojrzałych osobników jest écru, podczas gdy u młodych jest ciemnoszara. Stopy są szare. Młode osobniki mają pomarańczowy dziób, który z czasem ciemnieje. Po około trzech latach górna część dzioba samca wybarwia się na czerwono. Proces ten zazwyczaj zaczyna się po pierwszym roku życia. Samce mają także nieco bardziej niebieskawe czoło niż samice oraz delikatne zagięcie w górę tzw. brody. U dojrzałych samic cały dziób jest czarny, a w przypadku osobników młodocianych rozróżnienie płci jest trudne.
Zasięg występowania, ekologia i zachowanie
Występowanie
Gatunek ten występuje w południowo-zachodnich Chinach: w zachodnim Syczuanie, Yunnanie, Hunan oraz południowo-wschodnim Tybetańskim Regionie Autonomicznym. W północno-wschodnich Indiach można go spotkać w północno-wschodnim Arunachal Pradesh i północno-wschodnim Asamie. Całkowity obszar jego występowania wynosi około 370 000 km².
Ptaki te zamieszkują tereny górskie na wysokości od 1250 do 4000 m n.p.m. latem (granica wiecznych śniegów w Himalajach) oraz do 3300 m n.p.m. w zimie. Występują w lasach liściastych, iglastych oraz mieszanych, takich jak sosnowo-dębowe, a także w lasach i zaroślach różanecznikowych. Aleksandretta chińska jest najbardziej odpornym na zimno gatunkiem z rodzaju Psittacula.
W Himalajach do wysokości około 2500 m n.p.m. występują drzewa liściaste, takie jak topole, dęby oraz kasztanowce. Powyżej tej wysokości dominują rośliny iglaste, w tym sosna himalajska, świerk himalajski oraz cedr himalajski. Lasy i zarośla różanecznikowe znajdują się na wysokościach od 2600 do 3700 m n.p.m. Ptaki te preferują tereny wzdłuż zboczy dolin oraz tereny zagospodarowane rolniczo w dolinach.
Gatunek nie migruje, jednak sporadycznie przelatuje z Chin do północno-wschodnich Indii od maja do września. Zwykle występują w grupach liczących 40–50 osobników, chociaż zaobserwowano także większe stada do 150 ptaków. Populacja naturalna prawdopodobnie maleje.
W Chinach obserwuje się ich obecność w miastach, które znajdują się poza naturalnym obszarem występowania, np. w Lhasie. W Polsce można spotkać pojedyncze osobniki, które prawdopodobnie uciekły z hodowli. Z daleka od innych ptaków wyróżniają się długim ogonem oraz charakterystycznym głośnym skrzeczeniem.
Pożywienie
W warunkach naturalnych dieta tych ptaków składa się z nasion i siewek, owoców, nektaru, kwiatów, orzechów, pąków liści oraz młodych pędów roślinnych. Do ich pożywienia należą między innymi nasiona sosny chińskiej (Pinus tabulaeformis), kotki himalajskiej topoli (Populus ciliata), jęczmień, proso oraz kukurydza. Okazjonalnie żywią się także bezkręgowcami, takimi jak owady. Ptaki obserwowane w miastach oraz na terenach rolniczych w Chinach żywiły się również jabłkami, orzechami włoskimi, nasionami wiązu oraz tui.
Lęgi
Do lęgów ptaki poszukują dużych dziupli oraz otworów w wysokich drzewach, takich jak sosna chińska lub topola P. ciliata. Na wolności osiągają dojrzałość płciową w wieku około 5 lat, natomiast w warunkach hodowlanych w wieku 2–3 lat. Samica składa 2–4 białe jaja o przeciętnych wymiarach 36 × 28 mm i masie 16 g, a inkubacja trwa od 23 do 28 dni, średnio 24 dni. Lęgi w warunkach naturalnych odbywają się od marca do czerwca, z maksimum w maju. Etap podlotu ptak osiąga po 8–9 tygodniach od wyklucia. Średnia długość życia wynosi od 20 do 30 lat, a długość pokolenia to 7,1 lat.
Odgłosy
Ptaki wydają głośne dźwięki, które są na granicy skrzeczenia i przenikliwego pisku. Nawołując partnera, po zauważeniu stada lub przygotowując się do lotu, wydają krótkie serie odgłosów (od 1 do 5). W sytuacjach niechęci wydają ciche warczenie lub mruczenie, a w obliczu bezpośredniego zagrożenia, jak schwytanie, krzyczą, wydając dźwięk podobny do krakania.
Wrogowie
Na papugi mogą polować sporadycznie pantera śnieżna oraz pantera mglista. Na ich populację wpływa także działalność człowieka, głównie poprzez kradzież jaj z gniazd w celu inkubacji oraz kradzież piskląt do handlu. Dodatkowo wycinanie lasów, zwłaszcza starych, wysokich drzew, ma negatywny wpływ na ich liczebność.
Status i ochrona
W Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych IUCN gatunek ten od 2024 roku posiada status LC (ang. Least Concern). Wcześniej, od 2011 roku, był klasyfikowany jako NT (ang. Near Threatened), a w latach 2004–2011 miał status LC. Liczebność populacji na wolności nie została dokładnie oszacowana, ale ptak ten opisany jest jako pospolity. Trend liczebności populacji oceniany jest jako spadkowy.
Aleksandretta chińska uznawana jest za szkodnika upraw. Eksport z Indii jest zabroniony, a większość ptaków w niewoli pochodzi z Chin, gdzie gatunek nie podlegał ochronie do 1989 roku. Aktualnie podlega ochronie w Chinach na podstawie Prawa Chińskiej Republiki Ludowej o ochronie przyrody, obowiązującego od 1 marca 1989 roku. Mnisi buddyjscy w Syczuanie angażują się w działania przeciw kłusownikom, starając się zapobiegać kradzieży jaj. Ptaki sprzedawane na targach, np. w Chengdu, najprawdopodobniej wykluły się w inkubatorach z ukradzionych jaj. Do pośredników trafiają ptaki w wieku około 2–3 miesięcy. Proponowane środki zaradcze przeciw kłusownictwu oraz zmniejszaniu się populacji obejmują wspieranie działań mnichów buddyjskich, edukację oraz zwiększanie świadomości mieszkańców o nielegalności i szkodliwości kradzieży jaj, a także instalację budek lęgowych.
Hodowla
Aleksandretta chińska jest popularnym zwierzęciem domowym w swoim naturalnym zasięgu. Po raz pierwszy rozmnożono ją w niewoli w USA w 1930 roku. Od lat 80. XX wieku rośnie popularność hodowli tego gatunku na świecie, w tym w Polsce. Jako ptak górski, jest stosunkowo odporny na warunki panujące w Polsce w wolierach zewnętrznych. Woliery powinny oferować żerdzie w cieniu, ponieważ ptak unika długotrwałego silnego nasłonecznienia. Jest to ptak z natury spokojny, dobrze znosi obecność innych osobników swojego gatunku oraz obcych gatunków w wolierach. Zazwyczaj jest nieufny wobec ludzi, co sprawia, że oswojenie dorosłego osobnika bywa trudne. Posiada znakomite zdolności dźwiękonaśladowcze, w tym naśladowania ludzkiej mowy. Nie ma doniesień o wyhodowaniu odmian barwnych.
Ze względu na mocny dziób, ptak potrafi niszczyć drewniane i drewnopochodne elementy wolier, dlatego najlepiej jest trzymać go w wolierach metalowych.
Budki lęgowe powinny być wykonane z grubego drewna, najlepiej z drążonych pni. Używa się pni o wysokości około 60 cm i wadze 30–40 kg, z otworem o średnicy około 9 cm. Pnie te wiesza się w górnej części woliery.
Cena aleksandretty chińskiej stopniowo spada — z około 1000 zł w 2008 roku do około 500 zł w 2018 roku. Gatunek ten podlega rejestracji w Polsce. Związek stowarzyszeń Polska Federacja Ornitologiczna rekomenduje zwolnienie tego gatunku z obowiązku rejestracji.
Obecność w kulturze
Aleksandretta chińska była motywem na znaczkach pocztowych z następujących krajów i lat:
- Zjednoczone Emiraty Arabskie, Emirat Adżman, eksklawa Manama, 1970
- Korea Północna, 1975, 2019
- Sierra Leone, 1998
- Malediwy, 2015
- Gwinea, 2015
Zobacz też
ptaki obserwowane w Polsce, lecz nie zaliczone do polskiej awifauny
Przypisy
Linki zewnętrzne
Zdjęcia, nagrania głosów i krótki film dostępne są w serwisie eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
