Aleksandra Zawieruszanka

Aleksandra Zawieruszanka (ur. 3 kwietnia 1937 w Bielsku) to polska aktorka znana z ról w filmach, telewizji oraz teatrze. Szczególnie zapadła w pamięć jako Edyta Lausch w serialu Stawka większa niż życie oraz porucznik Krystyna Gromowicz w filmie Rzeczpospolita babska.

Życiorys

Wczesne lata

Aleksandra Zawieruszanka przyszła na świat 3 kwietnia 1937 roku w Bielsku. Jej ojciec był aktywistą lokalnej PPS, a kiedy miała zaledwie trzy lata, został uwięziony w obozie koncentracyjnym w Dachau. Jej matka działała jako kurierka Armii Krajowej. Na szczęście cała rodzina Zawieruchów przetrwała trudny czas II wojny światowej.

Od najmłodszych lat Aleksandra wykazywała zainteresowanie teatrem, biorąc regularnie udział w szkolnych przedstawieniach i konkursach recytatorskich, zdobywając przy tym nagrody. Choć marzyła o karierze aktorskiej, nie miała dużych oczekiwań, obawiając się, że jej przeciętna uroda może stanąć na przeszkodzie. Dlatego zdecydowała się na studia z zakresu filologii polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Wątpliwości Aleksandry zostały rozwiane dzięki znajomości z aktorką Marią Bogdą, która razem z mężem Adamem Brodziszem wprowadziła się do kwatery Zawieruchów. To skłoniło młodą Aleksandrę do zapisania się na warszawską PWST.

Na egzaminach komisja nie miała wątpliwości co do talentu aktorskiego Zawieruszanki, co skłoniło ją do porzucenia studiów polonistycznych. W 1959 roku zakończyła naukę na Wydziale Aktorskim, mając już na koncie występ w dyplomowym przedstawieniu na podstawie sztuki Wesele Stanisława Wyspiańskiego. Jerzy Waldorff w swoich recenzjach dyplomowych napisał: „Zapamiętajcie te nazwiska: Kępińska, Koczeska, Rylska, Stankówna i Zawieruszanka”.

Kariera teatralna i filmowa

Niedługo po ukończeniu studiów, w 1960 roku, Zawieruszanka otrzymała angaż w Teatrze Narodowym, gdzie dostrzegł ją Stanisław Bareja. Zagrała wtedy w komedii Mąż swojej żony, wcielając się w postać lekkoatletki Jadwigi Fołtasiówny-Karcz, co rozpoczęło jej karierę filmową. Pomimo to, Zawieruszanka wolała poświęcać się pracy w teatrze, rzadko pojawiając się na ekranie.

W 1962 roku wystąpiła w filmie Rodzina Milcarków w reżyserii Józefa Wyszomirskiego, a w 1965 roku zagrała w Walkowerze Jerzego Skolimowskiego. Rok 1967 przyniósł jej kolejne role, m.in. u boku Tadeusza Łomnickiego w filmie Zabijaka oraz w Upiorze Stanisława Lenartowicza. W 1968 roku zyskała popularność jako Edyta Lausch w czternastym odcinku serialu Stawka większa niż życie, grając u boku Stanisława Mikulskiego. Rola porucznik Krystyny Gromowicz w Rzeczpospolitej babskej z 1969 roku przyniosła jej dużą rozpoznawalność, mimo że nie chciała wykorzystać tego sukcesu i odrzucała kolejne propozycje ról.

W Teatrze Narodowym, w którym występowała przez ponad 30 lat, zagrała m.in. w takich spektaklach jak:

Katarzyna w Widoku z mostu Arthura Millera (1960, reż. Józef Wyszomirski),
Żaneta w Wilkach w nocy Tadeusza Rittnera (1962, reż. Henryk Szletyński),
Helena w Grubych rybach Michała Bałuckiego (1964, reż. Marian Wyrzykowski),
Wioletta w Kordianie Juliusza Słowackiego (1965, reż. Kazimierz Dejmek),
Helena w Śnie nocy letniej Szekspira (1968, reż. Wanda Laskowska),
Matka w Beniowskim Juliusza Słowackiego (1971, reż. Adam Hanuszkiewicz),
Markiza di Mildi w Opętanych Witolda Gombrowicza (1982, reż. Tadeusz Minc),
Blanche w Tramwaju zwanym pożądaniem Tennessee Williamsa (1986, reż. Waldemar Matuszewski),
Duch w Dziadach Adama Mickiewicza (1987, reż. Krystyna Skuszanka).

W 1990 roku zakończyła występy na deskach Teatru Narodowego. W 1991 roku można było zobaczyć ją na scenie Teatru na Woli, m.in. w spektaklach Nosorożec Eugène’a Ionesco i Magic Box Krzysztofa Gradowskiego.

W 1992 roku Aleksandra Zawieruszanka zakończyła swoją karierę teatralną, choć w 2000 roku powróciła na krótko, grając w Łożu z baldachimem w Teatrze Scena Prezentacje w Warszawie.

W 2005 roku zagrała epizod w jednym z odcinków serialu Na dobre i na złe, występując u boku swojego wieloletniego kolegi z planu, Stanisława Mikulskiego. W tej produkcji zagrali starszą, zakochaną parę, która spotyka się po latach rozłąki w Leśnej Górze.

Życie prywatne

Aleksandra była żoną prawnika i varsawianisty Zdzisława Paprockiego, z którym mieszkała na warszawskiej Woli. Zdzisław Paprocki zmarł 28 listopada 2021 roku w wieku 75 lat. Para miała syna oraz czworo wnucząt. W jednym z wywiadów przyznała, że oboje z mężem byli bibliofilami oraz kolekcjonerami, a ich księgozbiór liczy ponad 10 tysięcy woluminów.

W 2009 roku Aleksandra Zawieruszanka wzięła udział w otwarciu Muzeum Hansa Klossa w Katowicach.