Aleksandra Szyperska (ur. 8 marca 1869 w Lipinkach Szlacheckich, zm. 18 września 1938 w Katowicach) była polską działaczką narodową oraz pierwszą Polką w katowickiej Radzie Miejskiej.
Życiorys
Urodziła się 8 marca 1869 roku w Lipinkach Szlacheckich w powiecie starogardzkim (lub w Starogardzie Gdańskim). Po zakończeniu edukacji w szkole średniej rozpoczęła pracę jako prywatna nauczycielka u hrabiów Potockich. 28 stycznia 1891 roku (lub dzień później) poślubiła Wacława Szyperskiego, a po ślubie zamieszkali najpierw w Sosnowcu, a w 1898 roku w Katowicach.
Zaangażowała się w działalność społeczną, blisko współpracując z Janiną Omańkowską, rodowitą Pomorzanką. Pełniła rolę długoletniej przewodniczącej Towarzystwa Czytelni dla Kobiet, które zostało formalnie założone 13 listopada 1903 roku. W zarządzie znalazły się również: Jadwiga Tucholska, Helena Jezierska, Czesława Hyllowa i Maria Pietruszkowa. Towarzystwo zajmowało się bezpłatnym udostępnianiem książek i czasopism, a także organizowaniem wycieczek oraz przedstawień teatralnych. Od 1914 roku była członkinią Zarządu Głównego Związku Towarzystw Kobiecych w Bytomiu, a w 1920 roku dołączyła do Zarządu Związku Towarzystw Polek.
5 (lub 11) stycznia 1919 roku w jej mieszkaniu przy późniejszej ulicy T. Kościuszki 16 w Katowicach odbyło się zebranie założycielskie Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. W trakcie trzech powstań śląskich działała jako sanitariuszka i łączniczka w Bogucicach, Janowie i Szopienicach. Podczas II powstania śląskiego była delegatką Polskiego Czerwonego Krzyża na obszar katowicki.
W wyborach komunalnych w Katowicach, które miały miejsce 9 listopada 1919 roku, zdobyła mandat radnej miasta Katowice z listy Polskiej Partii Narodowej. Te wybory odbyły się na podstawie nowej ordynacji, która przyznała czynne i bierne prawa wyborcze wszystkim wyborcom, co pozwoliło kobietom po raz pierwszy uczestniczyć w wyborach w Niemczech. Aleksandra Szyperska była pierwszą Polką w katowickiej Radzie Miejskiej, obok której radną została również Niemka, Terese Krupp. Zasiadała w Radzie Miejskiej do 1922 roku.
Zmarła 18 września 1938 roku w Katowicach i została pochowana na cmentarzu przy ulicy H. Sienkiewicza.
Życie prywatne
Pochodziła z rodziny ziemiańskiej Nostitz-Jackowskich. Jej ojcem był Teodor, a matką Aleksandra z domu Gutty. Miała czworo rodzeństwa: siostry Anielę, Celinę i Marę oraz brata Henryka, który był malarzem-wizażystą.
Była żoną Wacława Szyperskiego, działacza związkowego z Wielkopolski oraz dyrektora katowickiego oddziału Banku Ludowego, mieszczącego się przy późniejszej ulicy T. Kościuszki 16. Wacław pełnił również funkcję prezesa katowickiego gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.
Mieli cztery córki: Jadwigę, Halinę (żonę senatora Jana Jakuba Kowalczyka), Janinę oraz Zofię.
Upamiętnienie
Jej postać była prezentowana na wystawie „60 na 100: Sąsiadki. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie”, zorganizowanej w 2019 roku przez Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, pod kierunkiem Małgorzaty Tkacz-Janik.
Przypisy
Bibliografia
AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-24-6 (pol.).
JózefJ. Grzegorzek JózefJ., Pierwsze powstanie śląskie 1919 roku w zarysie, Katowice: Zakłady Graficzne B. Szczuki, 1935 [dostęp 2024-08-05] (pol.).
JadwigaJ. Lipońska-Sajdak JadwigaJ., ZofiaZ. Szota ZofiaZ., „Gruss aus Kattowitz”. Pozdrowienia z Katowic. Album pocztówek ze zbiorów Muzeum Historii Katowic, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2004, ISBN 978-83-87727-07-9 (pol.).
AnnaA. Musialik AnnaA., Wokół życia i spuścizny Bronisławy Szymkowiak, „Książnica Śląska”, 31, Katowice: Biblioteka Śląska, 2010, s. 121-156, ISSN 0208-5798 [dostęp 2024-08-05] (pol.).
UrszulaU. Rzewiczok UrszulaU., Aleksandra Szyperska, [w:] Kronika Katowic, t. X, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2005, s. 80-83, ISBN 83-87727-27-X (pol.).
UrszulaU. Rzewiczok UrszulaU., Zarys dziejów Katowic 1299–1990, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2006, ISBN 978-83-87727-42-0 (pol.).
BogdanB. Snoch BogdanB., Górnośląski leksykon biograficzny, wydanie drugie, Katowice: Muzeum Śląskie, 2004, ISBN 978-83-87455-48-4 (pol.).
