Aleksandra Śląska

Aleksandra Śląska

Aleksandra Śląska, właściwie Aleksandra Wąsik (urodzona 4 listopada 1925 roku w Katowicach, zmarła 18 września 1989 roku w Warszawie) była polską aktorką teatralną i filmową.

Życiorys

Była córką Edmunda Wąsika, wicedyrektora Okręgu PKP, działacza narodowego, uczestnika III powstania śląskiego oraz posła na Sejm II RP w latach 1935–1938, i Heleny z Masłowskch Jewasińskiej. Miała młodszego o rok brata Olgierda oraz przyrodnią siostrę Bożenę Jewasińską.

W latach 30. XX wieku uczęszczała do Gimnazjum i Liceum im. Królowej Jadwigi w Katowicach, jednak jej nauka została przerwana przez wybuch II wojny światowej. Po wojnie, w 1945 roku, przeniosła się do Krakowa, gdzie w trybie wieczorowym zdała maturę. W 1946 roku zaczęła uczęszczać do szkoły dramatycznej przy krakowskim Teatrze im. Juliusza Słowackiego, gdzie po raz pierwszy zetknęła się z teatrem oraz z wieloma znanymi aktorami, w tym z Juliuszem Osterwą. Ukończyła krakowską PWSA w 1947 roku.

Po przeprowadzce do Warszawy związała się z Teatrem Współczesnym (w latach 1949–1956 oraz 1959–1961) oraz Teatrem Ateneum (1956–1959, 1962–1989). W 1973 roku zaczęła wykładać w PWST w Warszawie. W styczniu 1976 roku podpisała list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL w sprawie zmian w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W 1987 roku uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego sztuki teatralnej.

Za swoje osiągnięcia aktorskie zdobyła 19 nagród oraz odznaczeń zarówno państwowych, jak i branżowych.

Była dwukrotnie zamężna. Jej pierwszym mężem był onkolog Czesław Górski, z którym miała syna Szczęsnego. Po raz drugi wyszła za mąż za Janusza Warmińskiego, dyrektora Teatru Ateneum.

Zmarła na skutek raka krtani i została pochowana na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 339-3-5,6).

Role teatralne

  • Ruth i Liesel – Niemcy (Leon Kruczkowski, reż. Erwin Axer)
  • Blanche – Tramwaj zwany pożądaniem (Tennessee Williams, reż. Janusz Warmiński)
  • Arkadina – Mewa (Anton Czechow, reż. Janusz Warmiński)
  • Maria Stuart – Maria Stuart (Juliusz Słowacki, Teatr Telewizji 1965)
  • Amelia – Mazepa (Juliusz Słowacki, reż. Gustaw Holoubek, Teatr TV 1968)

Filmografia

…

Ordery i odznaczenia

  • Order Sztandaru Pracy II klasy (1963)
  • Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1954)
  • Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
  • Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967)
  • Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony dla Kultury Narodowej” (1989)
  • Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1967)
  • Odznaka honorowa „Za zasługi dla Warszawy” (1966)

Nagrody

  • 1950 – Państwowa Nagroda Artystyczna III stopnia w dziale kinematografii za kreację aktorską w filmie Dom na pustkowiu
  • 1954 – wyróżnienie w Cannes za Piątkę z ulicy Barskiej
  • 1955 – Nagroda Państwowa II stopnia w sekcji filmu za role filmowe w minionym dziesięcioleciu
  • 1964 – Nagroda Państwowa II stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie, w szczególności za rolę Ingi w Pierwszym dniu wolności, Joanny w Więźniach z Altony oraz za rolę w filmie Pasażerka
  • 1964 – nagroda Komitetu ds. Radia i Telewizji za kreację w sztuce Broszkiewicza Skandal w Hellbergu oraz melodramacie Pomyłka, proszę się wyłączyć
  • 1967 – Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy
  • 1967 – Nagroda na IV MF Telewizyjnym w Pradze za najlepszą rolę kobiecą – za rolę Joanny w filmie Czarna suknia
  • 1968 – nagroda Komitetu ds. Radia i Telewizji za kreacje w spektaklu TV Mazepa
  • 1975 – Złoty Ekran – nagroda za role w spektaklach teatru TV Hedda Gabler i Sława i chwała
  • 1978 – nagroda teatralna tygodnika „Przyjaźń” – za rolę Arkadiny w Mewie Antoniego Czechowa w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie
  • 1982 – nagroda I stopnia (zespołowa) przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za osiągnięcia aktorskie, a szczególnie za przybliżenie postaci historycznej, Bona Sforza, w serialu telewizyjnym Królowa Bona
  • 1985 – nagroda na XI OKT w Opolu za rolę tytułową w Matce Witkacego w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie
  • 2 grudnia 2013 (pośmiertnie) z inicjatywy ZASP nadano Aleksandrze Śląskiej tytuł Heroiny Polskiego Kina

Upamiętnienie

W 2008 roku na fasadzie budynku na rogu ulic Tadeusza Kościuszki i Józefa Poniatowskiego w Katowicach odsłonięto tablicę upamiętniającą aktorkę; w tym budynku się urodziła i wychowała. Jej imieniem nazwano jedno z rond w katowickiej dzielnicy osiedle Wincentego Witosa. W Warszawie na osiedlu Aleksandrów znajduje się ulica Aleksandry Śląskiej, a w pobliżu jest także ulica Eugeniusza Bodo. W 2021 roku opublikowano pracę doktorską Marty Cebery pt. „Sztuka aktorska Aleksandry Śląskiej”.

Przypisy

…

Bibliografia

  • Anna Jamróz, Magdalena Olkuśnik, Elżbieta Wójcik, Śląska Aleksandra, [w:] Popularna encyklopedia powszechna, t. 11, Kraków: Oficyna Wydawnicza Fogra, 2002, s. 168.
  • Bartłomiej Kaczorowski, Śląska Aleksandra, [w:] Nowa Encyklopedia powszechna PWN, t. 8, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 119.
  • Bolesław Lubosz, Śląska Aleksandra, [w:] Alfabet śląski, Katowice: Structura, 1995, s. 201.
  • Jerzy Moskal: … Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1993, s. 67. ISBN 83-85831-35-5.

Linki zewnętrzne

Przeczytaj u przyjaciół: