Aleksandra Salome

Aleksandra Salome (ur. 139, zm. 67 p.n.e.) była królową Judei, stanowiącą ostatnie ogniwo niezależnego królestwa judejskiego.

Jej pochodzenie jest niepewne; według rabinicznych legend była siostrą Szymona Mądrego Szetaha, co czyniłoby ją córką rabina Jochanana ben Josseja. Początkowo była małżonką Arystobula I, a po jego śmierci uwolniła z więzienia jego brata, Aleksandra Jannaja, którego ten pierwszy uwięził. Wydaje się, że Aleksander poślubił ją zgodnie z tradycją lewiratu. W czasie jego rządów miała stosunkowo niewielki wpływ na politykę. Po jego śmierci, Jannaj przekazał władzę Aleksandrze Salome. W przeciwieństwie do Jannaja, który koncentrował się na podbojach i prowadzeniu wojen, Aleksandra prowadziła politykę pokojową, uspokajając zamieszki w kraju i wprowadzając faryzeuszy do Sanhedrynu.

Polityczne początki

Częste wizyty Aleksandry u przywódcy faryzeuszy, Szymona Mądrego, miały miejsce najprawdopodobniej przed wybuchem konfliktu jej drugiego męża, Aleksandra Jannaja. Flawiusz podaje, że Aleksandra sprzeciwiała się krwawym prześladowaniom faryzeuszy prowadzonym przez Jannaja. Na łożu śmierci powierzył jej rządy, wierząc, że Żydzi będą wobec niej bardziej ulegli, ponieważ była daleka od jego brutalności. Dzięki swojemu podejściu zdobyła sympatię mieszkańców. Jej działania doprowadziły do negocjacji z faryzeuszami, których kryjówki znała. Gdy zapewniła ich o swoich pokojowych zamiarach, zgodzili się ustąpić w sprawach związanych z uroczystościami pogrzebowymi Aleksandra Jannaja, co pozwoliło uniknąć zniewag dla szczątków zmarłego króla, który nie cieszył się dobrą opinią wśród ludu.

Zmiany w Sanhedrynie

Za rządów Aleksandry faryzeusze, wcześniej prześladowani, zyskali nie tylko tolerancję, ale również zostali członkami Sanhedrynu – głównej władzy sądowniczej i religijnej Jerozolimy. Aleksandra przyjęła to za zgodą swojego najstarszego syna, Jana Hirkana II, który był zwolennikiem faryzeuszy. Doprowadziło to jednak do ograniczenia władzy królewskiej, co Józef Flawiusz podsumował w następujący sposób:

„W cieniu jej władzy do znaczenia zaczęli dochodzić faryzeusze. Była to grupa Żydów, którzy cieszyli się opinią wyróżniających się pobożnością i skrupulatnym objaśnianiem praw. Aleksandra, która sama objawiała wielką gorliwość w sprawach Bożych, zbytnio się z nimi liczyła, a oni stopniowo zaczęli wykorzystywać jej prostoduszność, aż w końcu przejęli faktyczne rządy w państwie, decydując o wygnaniach, a także o uwalnianiu i więzieniu ludzi według własnych uznania. W skrócie, korzystali z dobrodziejstwa władzy królewskiej, podczas gdy wydatki i problemy spadały na barki Aleksandry. Potrafiła jednak doskonale zarządzać ważnymi sprawami: podwoiła swoją armię, organizując stały zaciąg, a także zwerbowała liczne wojsko najemne, co pozwoliło jej nie tylko kontrolować swój naród, ale także wzbudzać strach wśród obcych władców. Umiała rządzić innymi, lecz sama była rządzona przez faryzeuszy. W ten sposób faryzeusze zgładili Diogenesa, jednego z wybitnych mężów i przyjaciół Aleksandry, obwiniając go o doradztwo w sprawie ukrzyżowania ośmiuset osób. Wprowadzili ją w błąd, namawiając do skazania na śmierć innych ludzi, którzy podburzali Jannaja przeciwko nim. Z powodu swojej pobożności Aleksandra ustępowała im, a faryzeusze skazywali na śmierć, kogo tylko chcieli. Najwybitniejsi z tych, którzy czuli się zagrożeni, schronili się do Arystobula, który przekonał matkę, by oszczędziła tych mężów ze względu na ich pozycję, a jeśli uważa, że są winni, by wydaliła ich z miasta. W ten sposób, mając zapewnione bezpieczeństwo, rozproszyli się po kraju.

Inne zmiany. Koniec panowania

Aleksandra zwiększyła liczebność wojska i obwarowała wiele miast, co zrobiło wrażenie na monarchach sąsiednich krajów. Wysłała także swojego syna Arystobula przeciwko Damaszkowi, pod pretekstem, że był on uciskany przez Ptolemeusza. Później Aleksandra zachorowała, co umożliwiło jej młodszemu synowi Arystobulowi, z pomocą swoich zwolenników, przejęcie kontroli nad wszystkimi warowniami w kraju. Następnie zwerbował wojsko najemne i ogłosił się królem, detronizując matkę. Kiedy Jan Hirkana II, starszy brat Arystobula, zaczął skarżyć się chorującej Aleksandrze na postępowanie Arystobula, litując się nad nim, rozkazała uwięzić żonę i dzieci Arystobula w Antonii. Zanim jednak podjęła dalsze kroki przeciw Arystobulowi, zmarła po dziesięciu latach panowania. Flawiusz tak opisuje rządy Aleksandry:

„Ster rządów niewiasta owa mocno dzierżyła w swym ręku dzięki szacunkowi, jaki zdobyła sobie pobożnością. Przestrzegała bowiem tradycji uświęconych obyczajów ojczystych z niezwykłą sumiennością i od początku występowała przeciw tym, co przekraczały święte prawa.”

Aleksandra Salome w legendach

Legendy rabbinistyczne wspominają o dobrobycie, jaki towarzyszył Judei za czasów Aleksandry. Jedna z nich głosi, że za jej panowania deszcz padał jedynie w szabat, co pozwalało robotnikom nie tracić pieniędzy z powodu przerywanych opadami prac. Inna mówi, że ziemia była tak urodzajna, że ziarna pszenicy osiągały rozmiary fasoli, owsa – oliwki, a soczewicy – złotych denarów. Mędrcy zbierali te fragmenty, aby pokazać przyszłym pokoleniom, jak posłuszeństwo wobec Prawa prowadzi do obfitości.

Współczesne odniesienia do Aleksandry Salome

Imię Shlomtzion, pochodzące od Aleksandry Salome, jest czasami stosowane w Izraelu. Jednym z ludzi, którzy nadali to imię swojej córce, był izraelski pisarz Amos Kenan. Jedna z partii politycznych w Izraelu nosiła nazwę Shlomtzion, a później połączyła się z Likudem.