Aleksandra Kujałowicz, znana jako Oleńka (urodzona 7 sierpnia 1909 roku w Poddubówku, zmarła 26 kwietnia 1940 roku w lesie niedaleko wsi Szwajcaria) – była polską nauczycielką, działaczką społeczną oraz członkinią Tymczasowej Rady Ziemi Suwalskiej, stanowiącej pierwszą organizację konspiracyjną, która rozpoczęła swoją działalność na Suwalszczyźnie na początku II wojny światowej.
Dzieciństwo i okres przedwojenny
Urodziła się 7 sierpnia 1909 roku w Poddubówku, w pobliżu Suwałk, w rodzinie Pawła Kujałowicza oraz Łucji z Banaszewskich. Po zakończeniu nauki w szkole powszechnej kontynuowała edukację w Państwowej Preparandzie Nauczycielskiej, a następnie w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Suwałkach, które ukończyła w 1932 roku. Pracowała jako nauczycielka w szkołach powszechnych w Lizdejkach koło Rutki-Tartaku, Bakałarzewie i Janówce koło Augustowa. Przed wybuchem wojny była aktywna w Polskim Związku Zachodnim oraz angażowała się w różne inicjatywy społeczne.
II wojna światowa
W czasie wojny obronnej w 1939 roku, Suwalszczyzna została początkowo zajęta przez Armię Czerwoną (25 września). Trzy dni później Niemcy i ZSRR podpisały pakt o przyjaźni i granicach, co spowodowało, że Suwałki i północna część Puszczy Augustowskiej przypadły III Rzeszy. Armia niemiecka wkroczyła do Suwałk 12 października 1939 roku.
Po zajęciu Suwałk przez Niemców, Aleksandra Kujałowicz dołączyła do organizacji konspiracyjnej prowadzonej przez kpt. Stanisława Bielickiego, który pod koniec września przybył na Suwalszczyznę z kilkoma współpracownikami. Grupa ta była pierwszą organizacją podziemną w tym rejonie w czasie II wojny światowej. Bielicki przez pewien czas mieszkał w domu rodzinnym Kujałowiczów w Poddubówku, gdzie znajdowała się również kwatera grupy. Aleksandra przyjęła w niej pseudonim „Oleńka”. Organizacja, która nazywała się Tymczasowa Rada Ziemi Suwalskiej, zajmowała się rozbudową siatki konspiracyjnej, zdobywaniem broni, kolportażem ulotek oraz zbieraniem informacji o niemieckich siłach na Suwalszczyźnie.
W październiku 1939 roku Aleksandra Kujałowicz przeniosła się do Suwałk, gdzie zamieszkała z kpt. Bielickim i jego żoną przy ul. Kościuszki 47.
Akcja „Hańcza”
Na początku listopada 1939 roku rozpoczęto przygotowania do przeprowadzenia akcji dywersyjnych. Pierwsza z nich nosiła kryptonim „Hańcza”. Konspiratorzy planowali zamach w kinie „Filmia” przy ulicy Kościuszki 82, które było przeznaczone tylko dla Niemców. Zamierzali umieścić ładunek wybuchowy pod budynkiem, który miał zostać zdetonowany podczas premiery filmowej, na którą zgromadziłoby się wielu Niemców.
Aresztowanie i śmierć
Plan zamachu nie powiódł się z powodu aresztowania członków Tymczasowej Rady Ziemi Suwalskiej przez gestapo. Do dekonspiracji doszło w wyniku informacji przekazanych przez Zygmunta Majchrzaka, członka grupy, byłego podoficera Korpus Ochrony Pogranicza i współpracownika Abwehry (od 1935 roku). Aleksandra Kujałowicz została aresztowana 16 listopada 1939 roku razem z 12 innymi osobami z organizacji.
W trakcie śledztwa członkowie organizacji byli poddawani biciu i torturom. Na początku kwietnia 1940 roku sprawa została przekazana do sądu doraźnego gestapo w Tylży, który 10 kwietnia skazał wszystkich aresztowanych na karę śmierci przez rozstrzelanie.
Aleksandra Kujałowicz została rozstrzelana wraz z innymi skazanymi 26 kwietnia 1940 roku o godzinie 18:00 w lesie w pobliżu wsi Szwajcaria (dzisiaj osiedle Suwałk) przy drodze z Suwałk do Jeleniewa i pochowana w zbiorowej mogile.
Upamiętnienie
W miejscu egzekucji oraz pochówku konspiratorów, które zostało wskazane po wojnie przez lokalną ludność, wzniesiono pomnik w formie betonowej ściany zwieńczonej krzyżem. Mogiła jest otoczona żeliwnym ogrodzeniem. W centralnej części pomnika znajduje się granitowa płyta z nazwiskami zamordowanych członków Tymczasowej Rady Ziemi Suwalskiej. Pomnik został wpisany do rejestru zabytków województwa podlaskiego pod numerem A-952 w dniu 15 kwietnia 1993 roku.
9 maja 1989 roku imię Aleksandry Kujałowicz nadano Szkole Podstawowej nr 6 w Suwałkach. W szkolnej izbie pamięci znajdują się dokumenty związane z patronką, a jej postać upamiętnia również hymn szkoły.
W maju 2013 roku, z okazji 50-lecia Szkoły Podstawowej nr 6, Grupa Rekonstrukcji Historycznych „Garnizon Suwałki”, działająca przy Muzeum Okręgowym w Suwałkach, zorganizowała widowisko historyczne, aby uczcić patronkę szkoły.
26 kwietnia 2015 roku przy pomniku odbyły się uroczystości upamiętniające 75. rocznicę śmierci członków Tymczasowej Rady Ziemi Suwalskiej, w których uczestniczyli m.in. kombatanci, uczniowie Szkoły Podstawowej nr 6 oraz harcerze.
Biogram Aleksandry Kujałowicz został zamieszczony w monografii „Wsie gminy Suwałki” z 2018 roku, gdzie wspomniano o niej jako o osobie zdolnej, ładnej, pogodnej i serdecznej.
Zobacz też
Korpus Ziemi Suwalskiej
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Krzysztof Skłodowski: Oleńka Kujałowiczówna. [w:] dobroni.pl [on-line]. 2013-05-15. [dostęp 2015-09-12].
Tomasz Naruszewicz, Wsie gminy Suwałki, Suwałki 2018.
Linki zewnętrzne
Nagranie z inscenizacji upamiętniającej Aleksandrę Kujałowicz w serwisie YouTube
