Aleksandra Michajłowna Kołłontaj (ros. Алекса́ндра Миха́йловна Коллонта́й; z domu Domontowicz, Домонто́вич; ur. 19 marca?/31 marca 1872 w Petersburgu, zm. 9 marca 1952 w Moskwie) była rosyjską działaczką socjaldemokratyczną oraz komunistyczną, rewolucjonistką i członkinią Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (w początkowym okresie frakcji mienszewików, a później bolszewików). Następnie została członkinią Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) (WKP(b)). Była pierwszą kobietą, która zajmowała stanowiska ministra oraz ambasadora.
Życiorys
Była córką generała Armii Imperium Rosyjskiego Michaiła Domontowicza, dowódcy w wojnie rosyjsko-tureckiej (1877–1878) oraz szefa kancelarii ambasady rosyjskiej w Bułgarii w latach 1878–1879, a także Aleksandry Masalin-Mrawinskiej (Mrawin), która była córką zamożnego handlarza drewnem z Wielkiego Księstwa Finlandii (części Imperium Rosyjskiego). Z matki miała przyrodnią siostrę Jewgienię Mrawinę (1864–1914), znaną śpiewaczkę operową.
Kołłontaj posiadała niezwykłe umiejętności językowe. Oprócz rosyjskiego biegle posługiwała się także angielskim, francuskim, niemieckim, norweskim, szwedzkim, fińskim i hiszpańskim, przy czym stopień znajomości tych języków był zróżnicowany.
W końcu XIX wieku rozpoczęła swoją działalność socjalistyczną w ruchu robotniczym. Po powrocie z długotrwałej emigracji w USA i krajach skandynawskich w 1914 roku, do której została zmuszona przez swoją wcześniejszą działalność polityczną, dołączyła do partii bolszewików. Po rewolucji październikowej w 1917 roku objęła stanowisko komisarza ludowego Opieki Społecznej. Była najbardziej wpływową kobietą w radzieckiej administracji, a w 1919 roku powołała do życia Żenotdieł, znany jako „Ministerstwo Kobiet”. Instytucja ta działała na rzecz poprawy warunków życia kobiet w Rosji Radzieckiej, prowadząc działalność edukacyjną oraz propagandową w zakresie wyzwolenia seksualnego, edukacji i praw robotników. Jej prace przyczyniły się do postrzegania Kołłontaj jako socjalistycznej feministki. Żenotdieł został rozwiązany w 1930 roku.
W wewnętrznych sporach w ramach RPK(b) Kołłontaj opowiadała się za lewicowym komunizmem oraz Opozycją Robotniczą, której była jednym z głównych liderów, obok takich postaci jak Aleksandr Szlapnikow. Postulowała zwiększenie roli związków zawodowych oraz wpływu pracowników na zarządzanie gospodarką radziecką. W swoich publikacjach przedstawiała argumenty na rzecz poprawy warunków życia klasy pracującej w Rosji Sowieckiej.
Po śmierci Lenina i przejęciu władzy przez Stalina została skutecznie odsunięta od polityki i możliwości wpływania na jej bieg. Ograniczono jej możliwości propagowania własnych poglądów. Następnie objęła funkcję ambasadora ZSRR w Meksyku, Szwecji (1930–1945) i Norwegii. Jako jedna z nielicznych „starych bolszewików” uniknęła śmierci z rąk NKWD podczas „wielkiej czystki” w latach 30. XX wieku. W późniejszym okresie stała się symbolem zaangażowania kobiet w ruch bolszewicki.
Nazwę „Aleksandra Kollontay” nosił zbudowany w Stoczni Gdańskiej prototypowy chłodniowiec do transportu ryb serii B443 o nośności 4400 ton, który został przekazany ZSRR w 1970 roku.
Życie prywatne
Była dwukrotnie zamężna. W 1890 lub 1891 roku, w wieku 19 lat, wyszła za swojego kuzyna, niezamożnego oficera Władimira Kołłątaja (1867–1917), mimo sprzeciwu rodziny. Para miała syna, Michaiła Kołłontaja.
W latach 1918–1922 jej mężem był Pawieł Dybienko.
Nowy model kobiecości
Historyk Norman Davies określił ją jako apostołkę wolnej miłości. Często mylnie przypisuje się jej autorstwo znanej teorii seksu jako „szklanki wody”. Twierdziła, że kobiety powinny być wyzwolone nie tylko pod względem ekonomicznym, ale również psychologicznym; drogą do tego miały być relacje seksualne bez zobowiązań.
Aleksandra Kołłontaj spełniała wszystkie warunki bycia „nową kobietą”, a w 1919 roku kluczowe punkty swojego programu emancypacji kobiet zawarła w książce Nowa mentalność a klasa robotnicza. Opowiadała się za kolektywną koncepcją macierzyństwa oraz snuła wizje na temat nieuchronnego zaniku instytucji rodziny w nowo powstałym państwie radzieckim.
Przypisy
Bibliografia
w języku polskim
Wybrane teksty Aleksandry Kołłontaj dostępne w języku polskim. filozofia.uw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-10-05)].
Andrzej i Marta Goworscy: Aleksandra Kołłontaj – bolszewicka feministka? W: Andrzej i Marta Goworscy: Naznaczeni przez rewolucję bolszewików. Warszawa: Editio, 2017. ISBN 978-83-283-3665-0.
Anna Kadykało: Dzieciństwo jako rosyjski temat kulturowy w XX wieku. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 2012, seria: Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dr hab. n. hum. Andrzeja Henryka Dudka.
Jan Ratuszniak: Aleksandra Kołłontaj – komunistyczna apostołka wolnej miłości. Histmag, 2011-03-29. [dostęp 2023-02-18].
Jan Ratuszniak. Kontakty Aleksandry Kołłontaj z rodziną Wallenbergów (1930 –1945). „Zapiski Historyczne”. LXXXII (3), s. 67–86, 2017. DOI: 10.15762/ZH.2017.36. [dostęp 2023-02-18].
J. Ratuszniak, Nowa Kobieta. Aleksandra Kołłontaj, Książka i Prasa, Warszawa 2019.
w innych językach
Коллонтай (урождённая Домонтович) Александра Михайловна
Коллонтай Александра Михайловна na portalu hrono.ru
