Aleksandra Czelusta zd. Trzebińska
(ur. 11 listopada 1897 w Żychowie, zm. 20 września 1985 w Liskowie-Rzgowie) – była wielkopolską twórczynią ludową, hafciarką oraz laureatką Nagrody im. Oskara Kolberga. Specjalizowała się w hafcie oraz układaniu czepców z regionu kaliskiego, a także zajmowała się tkactwem, wyplataniem ze słomy kapeluszy i koszyczków do święconki, a także zdobnictwem (produkcja pająków) i plastyką obrzędową (wytwarzanie rekwizytów obrzędowych).
Życiorys
Aleksandra pochodziła z wsi Żychowo, z rodziny rolniczej, jako najmłodsza z siedmiorga dzieci. Po zawarciu małżeństwa w 1920 roku, osiedliła się w Liskowie. Sztuki haftu nauczyła się od matki oraz najstarszych kobiet w swojej wsi. Tworzyła własne wzory haftów, nie rysując ich wcześniej na tkaninie: „[…] ja się nie oglądałam na inne, haftowałam co mi się widziało. […] Pomyśli się albo narysuje na papierku jak to będzie wychodziło, papierek się wyrzuci i haftuje się”. Najintensywniejszy okres jej twórczości przypadł na lata po II wojnie światowej. Czepce, które tworzyła, były ważnym elementem strojów kaliskich. Uczestniczyła w licznych wystawach, festiwalach i przeglądach sztuki ludowej, między innymi w Poznaniu (1961, 1963, 1964, 1969, 1971, 1974), Koszalinie (1961), Płocku (1976) oraz Kaliszu (1958). W 1973 roku została wpisana do rejestru twórców ludowych Ministerstwa Kultury i Sztuki. Jej prace można znaleźć w zbiorach Muzeum Etnograficznego w Poznaniu oraz Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej.
Wnuczką Aleksandry jest Jadwiga Sobczak, również hafciarka i twórczyni czepców z okolic Kalisza.
Nagrody
- 1962 – nagroda Wydziału Kultury Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu
- 1974 – nagroda Departamentu Plastyki Ministerstwa Kultury i Sztuki
- 1976 – Nagroda im. Oskara Kolberga
Bibliografia
- A. Gałczyńska, Aleksandra Czelusta – hafciarka i układaczka czepców kaliskich z Liskowa, Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu, 2025.
- Z. Grodecka, Sztuka hafciarska Aleksandry Czelusty z Liskowa, „Polska Sztuka Ludowa” 1979, nr 2, s. 217-224.
- A. Jabłońska-Ważny, Czepce Pani Czelusty, „Południowa Wielkopolska” 1982, nr 2, s. 6.
- M. Pokropek, Aleksandra Czelusta, Nagroda im. Oskara Kolberga 1976.
- M. Sobczak-Waliś, Aleksandra Czelusta – życiorys niezwykły, „Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Genealogicznego KALISIA”, 2016, t. 5, s. 69-74.
