Aleksander Iwanowicz Wwiedienski (ros. Александр Иванович Введенский, urodzony 18 sierpnia?/30 sierpnia 1889 w Witebsku, zmarły 26 czerwca 1946 w Moskwie) – był jednym z liderów ruchu Żywej Cerkwi oraz jej ostatnim zwierzchnikiem.
Życiorys
Młodość
Wwiedienski pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej z Witebska. W 1913 roku ukończył studia z zakresu historii na uniwersytecie w Petersburgu, gdzie zetknął się z zwolennikami reform w Rosyjskim Kościele Prawosławnym. Zainspirowany przez malarkę Zinaidę Gippius, napisał broszurę pt. Przyczyny niewiary wśród inteligencji rosyjskiej, w której wskazywał na różnice między dogmatami religijnymi a nowoczesnymi osiągnięciami nauki oraz na reakcyjny charakter rosyjskiego duchowieństwa prawosławnego. Równocześnie, chcąc przyczynić się do reform wewnętrznych w Cerkwi, Wwiedienski rozpoczął naukę w seminarium duchownym w Petersburgu i ożenił się. W 1914 roku został wyświęcony na kapłana, a następnie pełnił funkcję kapelana pułkowego oraz kapelana Nikołajewskiej Szkoły Kawalerii.
Wwiedienski był zwolennikiem rozwijających się idei reform liturgicznych oraz prawa kanonicznego w Cerkwi prawosławnej. Był jednym z liderów Związku Demokratycznego Duchowieństwa i Świeckich, który tworzył wspólnie z Iwanem Jegorowem i Aleksandrem Bojarskim. Blisko współpracował z biskupem, późniejszym metropolitą Weniaminem (Kazanskim), mimo różnic w poglądach – Weniamin był monarchistą i przeciwnikiem reform; dzielił jednak z Wwiedienskim wrażliwość społeczną i koncentrował się na szerzeniu wiary wśród robotników. W 1921 roku razem z metropolitą Wwiedienski wziął udział w objazdach eparchii petersburskiej.
Żywa Cerkiew
W maju 1922 roku Wwiedienski rozpoczął aktywność w ruchu odnowicielskim, prawdopodobnie pod wpływem GPU. Spotkał się wtedy z duchownymi popierającymi reformy, w tym z przyszłym liderem Żywej Cerkwi Antoninem Granowskim, aby ustalić taktykę propagowania idei odnowicielskich w miastach oraz na prowincji. Przygotowany przez nich apel o opuszczenie Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego został zaakceptowany przez Politbiuro.
Wwiedienski kontaktował się również z patriarchą Tichonem, któremu zarzucił sabotowanie działań rządu radzieckiego i zażądał akceptacji postulatów Żywej Cerkwi. Mimo sprzeciwu ze strony hierarchii, Wwiedienski ogłosił, że Tichon zaakceptował utworzenie nowych organów władzy cerkiewnej – Wyższej Administracji Cerkiewnej, z Antoninem Granowskim na czele i Wwiedienskim jako jego zastępcą. Próbował również, bezskutecznie, wpłynąć na metropolitę Piotrogrodu Weniamina, aby zaakceptował rozwój Żywej Cerkwi w jego eparchii. Po zdecydowanej odmowie ze strony metropolity, Wwiedienski najprawdopodobniej przyczynił się do jego aresztowania (był obecny podczas rewizji przeprowadzonej przez GPU w pomieszczeniach zajmowanych przez hierarchę) i postawienia przed sądem. Jak sam twierdził, chciał wystąpić jako obrońca Weniamina, jednak uczestniczył w posiedzeniu sądu tylko w pierwszy dzień. Gdy opuszczał budynek, został uderzony kamieniem w głowę przez nieznaną kobietę i trafił do szpitala, z którego wyszedł już po skazaniu metropolity na śmierć i wykonaniu wyroku.
W okresie istnienia Żywej Cerkwi Wwiedienski pozostawał jednym z jej ideowych i politycznych liderów, posługując się różnymi tytułami. 10 października 1941 roku został oficjalnym zwierzchnikiem organizacji z tytułem „pierwszego hierarchy” – jego próba nadania sobie tytułu patriarchy nie została zaakceptowana przez zwolenników ruchu. Działania Wwiedienski nie były jednak w stanie zatrzymać odpływu wiernych z Żywej Cerkwi, zwłaszcza po ugodzie zawartej między patriarchą Sergiuszem a rządem stalinowskim. W przeciwieństwie do wielu duchownych wspierających renowacjonizm, którym pozwolono pozostać w klerze po formalnym powrocie do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, Wwiedienski, jako jeden z inicjatorów rozłamu w rosyjskim prawosławiu, otrzymał jedynie propozycję powrotu w charakterze świeckiego. Odmówił; zmarł w 1946 roku na skutek zawału serca, wciąż traktowany jako heretyk.
Przypisy
Bibliografia
- Edward E. Roslof, Red Priests: Renovationism, Russian Orthodoxy, & Revolution, 1905-1946, Bloomington: Indiana University Press, 2002
- Анатолий Левитин, Вадим Шавров, ОЧЕРКИ ПО ИСТОРИИ РУССКОЙ ЦЕРКОВНОЙ СМУТЫ
- Mariusz Maszkiewicz, Aleksander Wwiedenski i inni przywódcy cerkwi odnowicielskiej, Kraków, Nomos, 1995
- протоиерей Валерий Лавринов Обновленческий раскол в портретах его деятелей. (Материалы по истории Церкви. Книга 54). М. 2016.
