Aleksandr Wasilewski (ros. Александр Михайлович Василевский, urodzony 18 września?/30 września 1895 w wiosce Nowa Golczycha, zmarł 5 grudnia 1977 w Moskwie) był radzieckim dowódcą wojskowym, szefem Sztabu Generalnego Armii Czerwonej podczas II wojny światowej, marszałkiem Związku Radzieckiego (1943), ministrem obrony ZSRR (1949–1953), dwukrotnym Bohaterem Związku Radzieckiego (1944, 1945), członkiem Komitetu Centralnego KPZR (1952–1961) oraz deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR 2., 3. i 4. kadencji (1946–1958).
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Urodził się w wiosce Nowa Golczycha obok Wiczugi w guberni kostromskiej (obecnie obwód iwanowski) jako czwarte dziecko w rodzinie duchownego prawosławnego i gospodyni domowej; miał siedmioro rodzeństwa. W 1897 roku, jako dwuletni chłopiec, przeprowadził się z rodziną do wsi Nowopokrowskoje, gdzie jego ojciec zaczął pracę w nowo utworzonej cerkwi. W 1909 roku ukończył szkołę podstawową, a następnie kontynuował naukę w seminarium prawosławnym w Kostromie. Uczestniczył w proteście kleryków przeciwko zakazowi wstępu na uniwersytety, co skutkowało jego wydaleniem z seminarium. Po częściowym spełnieniu postulatów przez władze, krótko powrócił do seminarium, lecz dalszą naukę przerwała I wojna światowa.
I wojna światowa
Karierę wojskową rozpoczął w armii carskiej. Po ukończeniu przyspieszonego kursu w Aleksiejewskiej Szkole Wojskowej w 1915 roku, w stopniu chorążego (praporszczyka), został wysłany na front. Początkowo dowodził kompanią, a następnie pełnił funkcję dowódcy batalionu, uzyskując w 1917 roku awans na sztabskapitana. Po wybuchu rewolucji październikowej zrezygnował z dalszej służby wojskowej. W listopadzie 1917 roku udał się na urlop, a do czerwca 1918 roku pracował w rolnictwie, a następnie jako nauczyciel w kilku szkołach podstawowych. Od kwietnia 1919 roku służył w Armii Czerwonej. W czasie wojny domowej w Rosji, jako tzw. wojenspec, przeszedł drogę od pomocnika dowódcy plutonu w 4 batalionie zapasowym, przez dowodzenie plutonem, kompanią i batalionem, aż do pomocnika dowódcy pułku.
Dwudziestolecie międzywojenne
Walczył m.in. w wojnie polsko-bolszewickiej. W latach 1920–1930 dowodził wszystkimi trzema pułkami strzeleckimi 48 Dywizji Twerskiej. 144 pułk strzelecki, uznawany za jeden z najgorzej przygotowanych do manewrów, w 1930 roku pod jego dowództwem zdobył pierwsze miejsce, otrzymując wysoką ocenę końcową. Po reformie stopni wojskowych w Armii Czerwonej w 1936 roku otrzymał stopień pułkownika.
W 1937 roku ukończył Akademię Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych ZSRR i objął kierownictwo jednej z katedr po aresztowaniu swojego poprzednika w czasie czystek. W 1938 roku wstąpił do partii komunistycznej i został przydzielony do Sztabu Generalnego. Jego przynależność do WKP(b) spowodowała zerwanie kontaktów z rodziną, która była blisko związana z Cerkwią Rosyjską, co było nieakceptowalne dla kierownictwa partii. Osobista propozycja Józefa Stalina w 1940 roku umożliwiła mu ponowny kontakt z rodziną.
II wojna światowa
Aleksandr Wasilewski uczestniczył w planowaniu wojny zimowej. Od maja 1940 roku był zastępcą szefa wydziału operacyjnego Sztabu Generalnego, a od sierpnia 1941 roku szefem tego wydziału i I zastępcą szefa Sztabu Generalnego. Koordynował obronę rejonu Moskwy pod koniec 1941 roku oraz późniejszą kontrofensywę zimową. W maju 1942 roku, na polecenie Józefa Stalina, opracował plan, na podstawie którego przeprowadzono nieudaną kontrofensywę pod Charkowem. W czerwcu 1942 roku objął stanowisko szefa Sztabu Generalnego, a w październiku także stanowisko zastępcy ludowego komisarza obrony ZSRR. We wrześniu 1942 roku, wspólnie z Gieorgijem Żukowem, zaplanował zimową ofensywę, która przyniosła Armii Czerwonej zwycięstwo w Stalingradzie, przywróciła kontrolę nad Kaukazem i znacznie osłabiła niemieckie siły.
Po zwycięstwie pod Stalingradem, 18 stycznia 1943 roku, został awansowany na stopień generała armii, a 16 lutego 1943 roku na marszałka, co stanowiło precedens, ponieważ oba awanse miały miejsce w zaledwie 29 dni.
Kolejne sukcesy, które osiągnął we współpracy z Żukowem, obejmowały zaplanowanie ofensyw pod Kurskiem w 1943 roku, letnią ofensywę, a także zimową i wiosenną ofensywę w 1944 roku. Wspólnie koordynował działania frontów, które zniszczyły najsilniejszą niemiecką Grupę Armii „Środek”. Do lutego 1945 roku zarządzał działaniami trzech frontów na wschodnim i południowym wybrzeżu Bałtyku. W lutym 1945 roku został członkiem Kwatery Głównej Naczelnego Dowództwa (Stawka) oraz dowódcą 3 Frontu Białoruskiego, który zdobył Königsberg. W sierpniu 1945 roku objął stanowisko naczelnym dowódcą Armii Radzieckiej na Dalekim Wschodzie, gdzie zaplanował operację kwantuńską.
Okres powojenny
Od 1946 do 1949 roku pełnił funkcję szefa Sztabu Generalnego, a od 1949 roku ministra obrony ZSRR. Po śmierci Józefa Stalina w 1953 roku zaczynał tracić wpływy. W latach 1953–1956 był I wiceministrem obrony ZSRR, a przez pięć miesięcy w 1956 roku nie pełnił żadnej funkcji. Od 14 sierpnia 1956 do grudnia 1957 roku ponownie był wiceministrem obrony ZSRR. W styczniu 1959 roku został mianowany Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych ZSRR, na którym to stanowisku zakończył karierę wojskową, a służbę pełnił aż do swojej śmierci.
Równolegle z karierą wojskową działał w partii. Na XIX i XX Zjeździe KPZR został wybrany do Komitetu Centralnego. W latach 1952–1961 zasiadał w Komitecie Centralnym KPZR, a w latach 1946–1958 również w Radzie Najwyższej ZSRR.
Zmarł 5 grudnia 1977 roku w Moskwie i został pochowany na cmentarzu pod murem kremlowskim na Placu Czerwonym.
Publikacje
Aleksander Wasilewski, Dzieło całego życia, Wyd. MON, Warszawa 1976.
Aleksander Wasilewski, О dyscyplinie i żołnierskim wychowaniu, Woenizdat, Moskwa 1987.
Awanse
kapitan – 1917
pułkownik – 1936
kombrig (gen. bryg.) – 16 sierpnia 1938
komdiw (gen. dyw.) – 5 kwietnia 1940
generał major – 4 czerwca 1940
generał porucznik – 28 października 1941
generał pułkownik – 21 maja 1942
generał armii – 18 stycznia 1943
marszałek Związku Radzieckiego – 16 lutego 1943
Odznaczenia
Medal „Złota Gwiazda” Bohatera Związku Radzieckiego – dwukrotnie (29 lipca 1944, 8 września 1945)
Order „Zwycięstwo” – dwukrotnie (nr 2 – 10 kwietnia 1944, nr 7 – 19 kwietnia 1945)
Order Lenina – ośmiokrotnie (1942, 1944, 1945, 1945, 1955, 1965, 1970, 1975)
Order Rewolucji Październikowej (1968)
Order Czerwonego Sztandaru – dwukrotnie (1944, 1949)
Order Suworowa I klasy (1943)
Order Czerwonej Gwiazdy (1939)
Order „Za służbę Ojczyźnie w Siłach Zbrojnych ZSRR” III stopnia (1975)
Medal „Za obronę Moskwy”
Medal „Za obronę Stalingradu”
Medal „Za zdobycie Królewca”
Medal „Za zwycięstwo nad Japonią”
Medal 100-lecia urodzin Lenina
Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
Medal jubileuszowy „XX lat Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej”
Medal jubileuszowy „30 lat Armii Radzieckiej i Floty”
Medal jubileuszowy „40 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
Medal jubileuszowy „50 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
Medal „W upamiętnieniu 800-lecia Moskwy”
Order Bułgarskiej Republiki Ludowej I klasy (1974, Bułgaria)
Order Lwa Białego I klasy (1955, ČSR)
Czechosłowacki Wojskowy Order Lwa Białego „Za zwycięstwo” I klasy (1945, ČSR)
Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939 (ČSR)
Wielki Oficer Orderu Legii Honorowej (1944, Francja)
Krzyż Wojenny (1944, Francja)
Order Wyzwolenia Narodowego (1946, Jugosławia)
Order Partyzanckiej Gwiazdy I klasy (1946, Jugosławia)
Order Flagi Narodowej I klasy (1948, KRLD)
Order Suche Batora – dwukrotnie (1966, 1971, Mongolia)
Order Czerwonego Sztandaru (1945, Mongolia)
Order Karla Marksa (1975, NRD)
Krzyż Wielki Orderu Wojennego Virtuti Militari (1946, Polska)
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1973, Polska)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1968, Polska)
Order Krzyża Grunwaldu I klasy (1946, Polska)
Wielka Komandorska Legia Zasługi (1944, Stany Zjednoczone)
Rycerz Wielkiego Krzyża Orderu Imperium Brytyjskiego (1943, Wielka Brytania)
i wiele innych
Przypisy
Bibliografia
Iwan Bagramian: Sławni dowódcy. Warszawa: 1989. ISBN 83-11-07606-5.
Bolesław B. Potyrała, Hieronim H. Szczegóła, Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935-1991, Zielona Góra: Wyd. WSP im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1997, ISBN 83-86832-23-1, OCLC 835148265. Brak numerów stron w książce.
Bolesław B. Potyrała, Władysław W. Szlufik, Who is who? Trzygwiazdkowi generałowie i admirałowie radzieckich sił zbrojnych z lat 1940-1991, Częstochowa: WSP, 2001, ISBN 83-7098-662-5, OCLC 831020923. Brak numerów stron w książce.
Wiktor Suworow – Żukow, cień zwycięstwa, AiB, Warszawa 2002, ISBN 83-89187-01-9.
Mała Encyklopedia Wojskowa, t. III, Wyd. MON, Warszawa 1971.
Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
(ros.) I. H. Bagramjan – Wielcy synowie narodu, Woenizdat, Moskwa 1984, s. 43–84.
(ros.) A. Basow, L. Gawriłow – Marszałek A. M. Wasilewski – strateg, żołnierz, człowiek, Moskwa 2000.
(ros.) W. Jegorszyn – Feldmarszałkowie i marszałkowie, Moskwa 2000.
(ros.) W. N. Łobow (red.) – Kawaler Orderu Zwycięstwa, Wyd. Moskiewskie Towarzystwo Wojenno-Historyczne, Moskwa 2000, s. 46–77.
(ros.) K. K. Rokossowski – Żołnierski obowiązek, Woenizdat, Moskwa 1988, ISBN 5-203-00489-7.
(ros.) S. M. Sztemenko – Sztab Generalny w czasie wojny, Woenizdat, Moskwa 1989.
(ros.) K. Zalesskij – Imperium Stalina. Biograficzny słownik encyklopedyczny, Moskwa 2000.
(ros.) Radziecka Encyklopedia Wojskowa, Moskwa.
(ros.) Wielka Encyklopedia Radziecka, t. 4, s. 320, Moskwa 1969-1978.
(ros.) Wojskowy słownik encyklopedyczny, Moskwa 1986.
Aleksander Wasilewski – Konflikty zbrojne
(ros.) Александр Михайлович Василевский – Герои страны
(ros.) Александр Михайлович Василевский – Проект ХРОНОС
Wyżsi dowódcy Związku Radzieckiego. b2386828.msk.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-04)]. (ros.).
