Aleksandr Walentynowicz Wampiłow
(ros. Александр Валентинович Вампилов; ur. 19 sierpnia 1937 w Czeremchowie, Rosyjska Federacyjna SRR, zm. 17 sierpnia 1972 w jeziorze Bajkał, Rosyjska Federacyjna SRR) był rosyjskim dramaturgiem i prozaikiem, który stworzył wiele sztuk teatralnych poruszających kwestie konformizmu i kompromisów moralnych.
Życiorys
Urodził się 19 sierpnia 1937 roku, gdy jego rodzice przebywali w ośrodku administracyjnym Kutulik w regionie ałarskim, w obwodzie irkuckim. Chociaż często mylnie wskazuje się Kutulik jako jego miejsce narodzin, w rzeczywistości przyszedł na świat w klinice porodowej sąsiedniego miasta Czeremchowo, w regionie czeriemchowowskim.
Jego rodzicami byli Walentin Nikiticz Wampiłow oraz Anastasija Prokopjewna Wampiłowa-Kopyłowa. Ojciec, z narodowości Buriat, był nauczycielem, który został aresztowany 17 stycznia 1938 roku i stracony na rozkaz trojki irkuckiego oddziału NKWD 9 marca tego samego roku. W lutym 1957 roku pośmiertnie go rehabilitowano. Po śmierci męża, matka, mając na wychowaniu czwórkę dzieci (Michaiła, Walentyna oraz bliźniaków Galinę i Władimira), kontynuowała pracę jako nauczycielka matematyki w liceum w Kutuliku, przy wsparciu swojej matki, babki pisarza, gdyż jej ojciec również był represjonowany.
W latach 1955–1960 studiował na wydziale historyczno-filologicznym na Państwowym Uniwersytecie w Irkucku. W trakcie trzeciego roku nauki zadebiutował jako pisarz, publikując opowiadanie Piersidskaja sirien’ pod pseudonimem A. Sanin 1 października 1957 roku w gazecie „Irkuckij uniwiersitiet”. Jego drugie opowiadanie, Stieczenije obstojatelstw, ukazało się w tej samej gazecie 4 kwietnia 1958 roku, a następnie zostało zamieszczone w almanachu „Angara”. W 1961 roku Wampiłow opublikował swoją pierwszą książkę, zawierającą humorystyczne opowiadania oraz dramaty.
W październiku 1959 roku, będąc na piątym roku studiów, Wampiłow podjął pracę w obwodowej gazecie „Sowietskaja mołodioż”, gdzie pracował do lutego 1964 roku, pełniąc różne funkcje, w tym literackiego pracownika, kierownika oddziału oraz sekretarza. Po opuszczeniu redakcji, nie zerwał kontaktów z gazetą, sporadycznie wyjeżdżając w jej imieniu.
W 1964 roku napisał swój pierwszy większy dramat – Rozstanie w czerwcu (utwór ten przeszedł wiele przeróbek, a znane są cztery jego warianty). Próby wystawienia sztuki przez teatry nie przyniosły rezultatu. Dopiero w 1966 roku dramat został wystawiony w Teatrze Dramatu w Kłajpedzie, dzięki młodemu białoruskiemu reżyserowi Wadimowi Dopkiunasowi. Sukces tego utworu otworzył Wampiłowowi drzwi do kolejnych teatrów ZSRR – w 1970 roku był on wystawiany w ośmiu teatrach, choć nie w stolicach (dopiero po jego śmierci zaczęto go wystawiać m.in. w moskiewskim Teatrze im. Jermołowej oraz w Teatrze im. Stanisławskiego, a także w leningradzkim Wielkim Teatrze Dramatycznym).
Jesienią 1965 roku, na wniosek Czitinskiego Seminarium Młodych Pisarzy, Wampiłow został zaprezentowany jako kandydat do Związku Pisarzy ZSRR.
17 sierpnia 1972 roku, na dwa dni przed swoimi 35. urodzinami, Wampiłow tragicznie zmarł – utonął w jeziorze Bajkał przy ujściu rzeki Angara, gdy przewróciła się łódź motorowa. Został pochowany na Cmentarzu Radiszczewskim w Irkucku. W miejscu jego śmierci, na brzegu jeziora Bajkał w osadzie Listwianka, wzniesiono pamiątkowy pomnik.
W trakcie swojej kariery literackiej Wampiłow stworzył około 70 opowiadań, dramatów, szkiców, artykułów i felietonów, a jego twórczość została przetłumaczona na wiele języków, w tym angielski, białoruski, bułgarski, chiński, czeski, estoński, francuski, hiszpański, lezgiński, łotewski, mołdawski, mongolski, niemiecki, norweski, polski, rumuński, serbski, słowacki, węgierski.
Wybrana twórczość
Dramaty wieloaktowe
- 1966 – Rozstanie w czerwcu (ros. Прощание в июне)
- 1968 – Starszy syn (ros. Старший сын)
- 1970 – Polowanie na kaczki (ros. Утиная охота) – polskie tłumaczenie René Śliwowski
- 1972 – Zeszłego lata w Czulimsku (ros. Прошлым летом в Чулимске) – robocze nazwy dramatu: Walientina (ros. Валентина) i Leto krasnoje – ijun’, ijul, awgust… (ros. Лето красное – июнь, июль, август…); polskie tłumaczenie Grażyna Strumiłło-Miłosz
Dramaty jednoaktowe
- 1963 – Dom z widokiem na pole (ros. Дом окнами в поле)
- Sto rublej nowymi dien’gami (ros. Сто рублей новыми деньгами) – pierwszy wariant dramatu 20 minut z aniołem
- Wroni gaj (ros. Воронья роща) – polskie tłumaczenie Grażyna Strumiłło-Miłosz
- 1970 – Anegdoty prowincjonalne (ros. Провинциальные анекдоты):
- Przygoda z metrampażem (ros. История с метранпажем)
- 20 minut z aniołem (ros. Двадцать минут с ангелом) – polskie tłumaczenie René Śliwowski
- Sukces (ros. Успех) – polskie tłumaczenie Grażyna Strumiłło-Miłosz
- 1972 – Niezrównany Nakoniecznikow (ros. Несравненный Наконечников) – utwór nieukończony; polskie tłumaczenie Irena Lewandowska
Krótkie scenki teatralne
- Miesiac w dieriewnie, ili Gibiel odnogo lirika (ros. Месяц в деревне, или Гибель одного лирика)
- Cwiety i gody (ros. Цветы и годы)
- Swidanje. Scenka iz nierycarskich wriemion (ros. Свидание. Сценка из нерыцарских времён)
- Kwartirant (ros. Квартирант)
- Kładbiszcze słonow (ros. Кладбище слонов)
- Process (ros. Процесс)
- Rafael (ros. Рафаэль)
Proza
- 1957 – Piersidskaja sirien’ (ros. Персидская сирень) – debiut Wampiłowa, opowiadanie wydane pod pseudonimem A. Sanin
- 1958 – Stieczenije obstojatelstw (ros. Стечение обстоятельств)
- Iz zapisnych kniżek (ros. Из записных книжек)
- Pis’ma (ros. Письма)
Przypisy
Bibliografia
Krótka biografia Wampiłowa. [dostęp 2013-12-06]. (ros.).
Biografia Wampiłowa na stronie Irkuckiej Okręgowej Biblioteki Dziecięcej. [dostęp 2013-12-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-11)]. (ros.).
Strona poświęcona Wampiłowowi. [dostęp 2013-12-06]. (ros.).
Biografia Wampiłowa na portalu peoples.ru. [dostęp 2013-12-06]. (ros.).
Linki zewnętrzne
Nota informacyjna o premierze sztuki teatralnej 20 minut z aniołem w Teatrze im. Jaracza w Olsztynie. [dostęp 2014-03-07]. (pol.).
