Aleksandr Suworow

Aleksandr Wasiljewicz Suworow

Aleksandr Wasiljewicz Suworow (ros. Александр Васильевич Суворов, ur. 13 lub 24 listopada 1729 w Moskwie, zm. 6 lub 18 maja 1800 w Sankt Petersburgu) był rosyjskim dowódcą oraz teoretykiem wojskowym, znanym z wielu zwycięskich kampanii militarnych. Brał udział w tłumieniu konfederacji barskiej i dowodził w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Pełnił funkcję dowódcy wojsk okupacyjnych w Polsce przed III rozbiorem i był odpowiedzialny za masakrę ludności cywilnej podczas zdobywania twierdzy Izmaił oraz warszawskiej Pragi.

W swojej karierze wojskowej osiągnął rangi: generała majora (1770), generała lejtnanta (1774), général en chef (1786), feldmarszałka (19 października 1794) oraz generalissimusa (29 października 1799). Ponadto był sardyńskim wielkim marszałkiem (4 lipca 1799) i austriackim marszałkiem polnym (31 marca 1799). Otrzymał tytulatu księcia Italii (князь Италийский, 1799), księcia Sardynii, hrabiego Rymnika (граф Рымникский, 1789) oraz hrabiego Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Był również wolnomularzem.

Życie i działalność

Od najmłodszych lat Suworow uczył się pod okiem swojego ojca, gen. lejtnanta Wasilija Iwanowicza Suworowa (1705–1775), doradcy cara Piotra I. Jego edukacja obejmowała matematykę, literaturę, historię sztuki, astronomię oraz języki obce, a także aspekty wojskowości takie jak jeździectwo, strzelectwo, szermierka, taktyka, kartografia, artyleria, sztuka fortyfikacji i historia wojskowości. Z powodu słabego zdrowia w dzieciństwie, szczególną uwagę poświęcano jego fizycznym ćwiczeniom. Już jako młody chłopak (1742) wstąpił do wojska jako szeregowy żołnierz w Siemionowskim pułku Gwardii Cesarskiej, gdzie w 1748 roku awansował na kaprala. Po ukończeniu Akademii Wojskowej w 1754 roku, został mianowany oficerem (porucznikiem) i przydzielony do Ingermanlandzkiego pułku piechoty. W latach 1756-1758 zasiadał w Kolegium Wojennym, a podczas wojny siedmioletniej od 1758 roku pełnił służbę w sztabie i jako dowódca. Brał udział w bitwie pod Kunowicami (1759) oraz w zdobywaniu Berlina (1760) i Kołobrzegu (1761). W 1762 awansował na pułkownika i objął dowództwo Astrachańskiego pułku piechoty, a w latach 1763-1769 dowodził Suzdalskim pułkiem piechoty. W latach 1764-1765 napisał i wprowadził do użytku Instrukcję pułkową, dotyczącą porządku wojskowego oraz metod szkolenia żołnierzy i oficerów.

W 1761 roku dołączył do petersburskiej loży masońskiej Des Trois Etoiles, a wyższe stopnie wtajemniczenia uzyskał w Królewcu, w loży Zu Den Drei Kronen.

Wczesne kampanie

W latach 1768-1772 dowodził pułkiem piechoty, następnie brygadą, a ostatecznie dużą jednostką (Dywizją Sanktpetersburską) w korpusie gen. lejtnanta Iwana Wejmarna, biorąc udział w rozgromieniu konfederacji barskiej. 13 września 1769 odniósł zwycięstwo nad Józefem i Kazimierzem Pułaskimi w bitwie pod Orzechowem. 23 maja 1771 pokonał konfederatów dowodzonych przez Charlesa Dumourieza w bitwie pod Lanckoroną. W nocy z 22 na 23 września 1771 rozbił oddziały konfederatów litewskich, dowodzonych przez hetmana wielkiego litewskiego Michała Kazimierza Ogińskiego w bitwie pod Stołowiczami. Zrealizował udane oblężenie Wawelu, które zakończyło się kapitulacją załogi 23 kwietnia 1772. W 1770 roku awansował na generała majora.

W lutym 1773, na własną prośbę, został skierowany na front wojny rosyjsko-tureckiej do 1 Armii gen. płk P. A. Rumiancewa-Zadunajskiego. Od maja do czerwca 1773 jednostka Suworowa dwukrotnie sforsowała Dunaj, rozbijając Turków pod Turtukajem. We wrześniu 1773 zorganizował obronę Girsowa i po odparciu ataku Turków, przeprowadził śmiały kontratak, rozbijając ich siły. W czerwcu 1774, razem z gen. płk. M.F. Kamieńskim, pokonał czterdziestotysięczny korpus turecki pod Kozłudżą.

W sierpniu 1774, na rozkaz Katarzyny II, został wysłany do stłumienia powstania Pugaczowa na Powołżu. Ponieważ powstańcy zostali rozbici tuż przed jego przybyciem, Suworow zajął się jedynie schwytaniem Pugaczowa i eskortowaniem go do Symbirska.

W latach 1774-1786 dowodził dużymi jednostkami w różnych rejonach Rosji, kierując budową tzw. Kubańskiej Linii Umocnionej oraz fortyfikacjami na Krymie. W 1778 roku udaremnił turecki desant w Zatoce Achtiarskiej, co zapobiegło nowej wojnie z Turcją w niekorzystnej dla Rosji sytuacji politycznej. W 1786 roku otrzymał rangę naczelnego generała (général en chef).

W latach 1787-1791, podczas wojny z Turcją, dowodził trzydziestotysięcznym korpusem broniącym wybrzeża od Chersonia do Kinburnu na Krymie. W październiku 1787 zniszczył turecki desant w rejonie Kinburnu. W 1788 brał udział w oblężeniu Oczakowa, gdzie został ranny. W 1789 dowodził dywizją w Mołdawii, gdzie współdziałał z Austriakami, odniesionym zwycięstwem w bitwie pod Fokszanami 1 sierpnia 1789. 22 września odniósł znakomite zwycięstwo nad wojskami wielkiego wezyra w bitwie nad Rymnikiem. Po krótkim szturmie, 22 grudnia 1790, zdobył ważną twierdzę Izmaił, gdzie zgodnie z jego rozkazem, rosyjscy żołnierze wymordowali ponad 10 tysięcy cywilów, w tym wiele kobiet i dzieci.

W latach 1791-1794 dowodził różnymi jednostkami w Finlandii oraz na południu Rosji, kierując także pracami fortyfikacyjnymi w różnych regionach kraju.

Kampania polska

W 1794 roku rozbroił pułki polskie wcielone w 1793 roku do armii rosyjskiej. Zaniepokojona wybuchem insurekcji kościuszkowskiej, Katarzyna II pisała do niego: „Hrabio Aleksandrze Wasiljewiczu! Znany wam z pewnością buntownik Kościuszko, podburzywszy Polskę, w swoich kontaktach z potworami rządzącymi Francją, zamierza wszędzie rozsiewać bunt na złość Rosji”. Suworow stanął na czele korpusu ukraińskiego, który miał zadać ostateczny cios powstańcom kościuszkowskim. W okresie od września do października zepchnął gen. K. Sierakowskiego pod Krupczanami i pobił pod Terespolem, a gen. J. Meyena i gen. Arnolda Byszewskiego pokonał w bitwie pod Kobyłką.

4 listopada Suworow przypuścił szturm na Warszawę, dokonując masakry ludności Pragi, w wyniku której zginęło około 20 tysięcy cywilów. Po kapitulacji miasta przesłał do carycy krótkie, zwięzłe meldunek, które przeszło do legendy w rosyjskiej historiografii: „Ura! Warszawa nasza!” (Ура! Варшава наша!), na co Katarzyna II odpowiedziała: „Ura! Feldmarszałek Suworow!” (Ура! Фельдмаршал Суворов!), co oznaczało jego awans do stopnia feldmarszałka.

Rosyjscy historycy obciążają odpowiedzialnością za rzeź niezdyscyplinowane oddziały kozackie, a Suworow miał nakazać zniszczenie mostów (rzekomo aby zapobiec przeniesieniu masakry na lewobrzeżną Warszawę), jednak w rzeczywistości jego decyzja przyspieszyła kapitulację Warszawy. W Polsce przebywał do 31 stycznia 1796 roku, dowodząc wojskami okupacyjnymi.

Po powrocie z kampanii polskiej objął dowództwo wojsk w Tulczynie, gdzie napisał pracę „Nauka jak zwyciężać” („Наука побеждать”), w której podzielił się swoim doświadczeniem w zakresie szkolenia i wychowania żołnierzy. Treści te były sprzeczne z nowym regulaminem wprowadzonym przez cara Pawła I, wzorowanym na armii pruskiej. Krytyka nowego regulaminu i odmowa jego wdrożenia w jednostkach doprowadziły do zwolnienia Suworowa z armii 17 lutego 1797 oraz zesłania go do wsi Konczanskoje w guberni nowogrodzkiej.

Kampania włoska

W związku z powstaniem drugiej antyfrancuskiej koalicji, Paweł I, na prośbę sprzymierzeńców, w lutym 1799 roku mianował Suworowa naczelnym dowódcą wojsk rosyjskich wysłanych do Włoch (pod jego dowództwem znalazły się również wojska austriackie). W trakcie tej kampanii Suworow, na czele wojsk rosyjsko-austriackich, odniósł kilka zwycięstw (m.in. nad Addą, Trebbią i pod Novi), zdobywając północne Włochy. Opracowany przez niego plan działań strategiczno-operacyjnych zakładał natarcie w kierunku Grenoble – Lyon – Paryż, przy współpracy z armią austriacką księcia Karola, która miała atakować ze Szwajcarii. Plan jednak został zniweczony przez Austriaków, którzy dążyli jedynie do zajęcia Włoch, zmuszając cara do przetransportowania wojsk Suworowa do Szwajcarii. W trakcie tego przejścia we wrześniu 1799 roku, rosyjskie wojska napotkały znaczne trudności w przemieszczeniu się przez góry i wydostaniu się z okrążenia.

W październiku 1799 roku koalicja z Austrią została rozwiązana przez Pawła I, a wojska Suworowa wróciły do Rosji. Za sukcesy odniesione we Włoszech Suworow został mianowany generalissimusem i otrzymał honorowy tytuł księcia Italii. Niemniej jednak, za naruszenie „najwyższego Regulaminu” w Rosji ponownie skazano go na wygnanie, a wkrótce zmarł w 1800 roku. Został pochowany w Petersburgu.

W grudniu 2022 roku zdemontowano pomnik Suworowa w Odessie.

Ocena militarna

Suworow mawiał: „Kula jest głupia – bagnet zuch!” (ros. Пуля–дура, штык–молодец), chętnie wysyłając swoich żołnierzy do walki na bagnety. Historia wojskowości podważa jednak przekonanie o decydującym znaczeniu takich szarż, wskazując, że już pod koniec XVIII wieku bagnety przyczyniały się jedynie do niewielkiego procentu ran bitewnych.

Według rosyjskiej historiografii, był wybitnym wodzem swoich czasów, łamiącym schematyczne taktyki i bezmyślną dyscyplinę wzorowaną na armii pruskiej. Jego strategia wojskowa charakteryzowała się zaczepnością, szybkością działania oraz umiejętnością manewrowania siłami. Kładł duży nacisk na wyszkolenie żołnierzy i wpajanie im wiary w potęgę armii oraz we własne siły.

Krytycy Suworowa zwracają jednak uwagę, że jego zwycięstwa były okupione dużą liczbą ofiar cywilnych. Przynajmniej dwukrotnie pozwolił swoim wojskom na dokonanie masakry ludności cywilnej – podczas zdobywania twierdzy Izmaił w 1790 roku, gdzie zginęło około 10 tysięcy cywilów, oraz podczas zdobywania Warszawy w czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku, gdzie jego żołnierze dokonali rzezi Pragi, w wyniku której zginęło od kilku do nawet 20 tysięcy cywilów. Suworow brutalnie tłumił wszelkie ruchy ludowe i wyzwoleńcze, m.in. pacyfikując chłopskie powstanie Pugaczowa oraz konfederację barską. Jako dowódca wojsk okupacyjnych (1794-1796) przyczynił się do zrujnowania państwa polskiego, uwięzienia króla Stanisława Poniatowskiego, wielu aresztowań, konfiskat oraz do ostatecznego upadku Polski, co stanowiło pogwałcenie obowiązującego wówczas prawa międzynarodowego.

Wśród jego podwładnych i wychowanków byli m.in.: Michaił Kutuzow, Matwiej Płatow, Michaił Miłoradowicz, Piotr Bagration.

Odznaczenia

Suworow był kawalerem pięciu rosyjskich orderów:

• św. Andrzeja Apostoła,
• św. Aleksandra Newskiego,
• św. Jerzego,
• św. Włodzimierza,
• św. Anny;

Otrzymał również ordery zagraniczne:

• polskiego św. Stanisława,
• polskiego Orła Białego,
• bawarskiego św. Huberta,
• bawarskiego Lwa Złotego,
• pruskiego Czarnego Orła,
• pruskiego Pour le Mérite,
• pruskiego Czerwonego Orła,
• sardyńskiego Zwiastowania,
• sardyńskiego krzyża wielkiego śś. Maurycego i Łazarza,
• austriackiego krzyża wielkiego Marii Teresy,
• kawaler krzyża wielkiego Połączonych Rycerskich i Szpitalnych Zakonów Św. Łazarza z Jerozolimy i Najświętszej Marii Panny z Góry Karmel,
• kawaler krzyża wielkiego Wojskowego i Szpitalnego Zakonu św. Jana z Jerozolimy (Maltańskiego), którego wielkim mistrzem był Paweł I.

Suworow w literaturze

Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu” wielokrotnie odnosi się do postaci Aleksandra Suworowa. Byłym podwładnym Suworowa jest kapitan Ryków, gość Sopliców. W czasie uczty w zamku, opisanej w Księdze I (w. 521-531), Ryków wspomina rywalizację między Suworowem a Napoleonem Bonaparte i zastanawia się, jak będzie wyglądała przyszła wojna z Francuzami po odejściu Suworowa:

Pójdziem, czy pod Turka,
Czy na Francuza; oj ten Bonapart figurka!

Bez Suwarowa – to on może nas wytuza.
U nas w pułku gadano, jak szli na Francuza,
Że Bonapart czarował, no, tak i Suwarów
Czarował: tak i były czary przeciw czarów.

Raz w bitwie, gdzie podział się? szukać Bonaparta!
A on zmienił się w lisa, tak Suwarów w charta;
Tak Bonaparte znowu w kota się przerzuca –
Dalej drzeć pazurami – a Suwarów w kuca.

Obaczcież, co się stało w końcu z Bonapartą…

W Księdze IX (w. 7163-7165) kapitan Ryków namawia majora Płuta do pojedynku z Tadeuszem, parafrazując powiedzenie Suworowa o wyższości walki na bagnety nad bronią palną:

Trzeba tego szlachcica na pole wywabić;
Nie można z karabina, to choć szpadą zabić.

»Co puka, to nie sztuka, to wolę co kole«:
Mówił stary Suworów; wyjdź Majorze w pole.

W tej samej Księdze IX (w. 7219-7294) pokonany przez szlachtę Ryków wspomina radę udzieloną mu osobiście przez Suworowa:

«Lachy braty!
Oj biada mnie, żem nie miał choć jednej armaty!
Dobrze mówił Suworów: »pomnij Ryków kamrat,
Żebyś nigdy na Lachów nie chodził bez armat!«

W poemacie wymienia się również wiele wydarzeń, w których brał udział Suworow, takich jak: konfederacja barska, insurekcja kościuszkowska, rzeź Pragi, zdobycie Izmaiła.

Suworow w filmie

W 1940 roku zrealizowano radziecki film historyczny „Suworow” (premiera miała miejsce 23 stycznia 1941 roku) w reżyserii Wsiewołoda Pudowkina i Michaiła Dollera. W roli feldmarszałka wystąpił Nikołaj Czerkasow. Fabuła filmu rozpoczyna się od zwycięskiej „kampanii polskiej” w 1794 roku, dotyczącej pokonania przez Rosjan oddziałów insurekcji kościuszkowskiej oraz otwarcia drogi na Warszawę. Po bitwie Suworow ogląda zdobyte polskie sztandary i chwali żołnierzy za dobijanie uciekających Polaków. Kolejne sceny przedstawiają niełaskę Suworowa u cara Pawła I po śmierci Katarzyny II. Końcowe sekwencje filmu opisują jego zwycięską „kampanię włoską” i przekroczenie Alp. Jak wynika z fabuły, wojska rosyjskie pomagają sojuszniczej Austrii w walce z napoleońską Francją, otwierając im „drogę na Paryż”.

Film miał charakter propagandowy i jego wymowa służyła usprawiedliwieniu polityki Związku Radzieckiego po zawarciu sojuszu z hitlerowskimi Niemcami, m.in. zagarnięcia terenów wschodniej Polski. Fabuła zawiera wyraźne aluzje do agresji radzieckiej na Polskę we wrześniu 1939 roku oraz do niemieckiej (a więc także „austriackiej”) kampanii przeciw Francji w 1940 roku.

Realizacją filmu interesował się osobiście Józef Stalin, który w liście z 9 lipca 1940 roku zwrócił uwagę na „niedostatki” scenariusza i nakazał położyć większy nacisk m.in. na umiejętności Suworowa wykorzystywania błędów przeciwnika, atakowania w tył i utrzymywania dyscypliny wśród żołnierzy.

Film zdobył trzy Nagrody Stalinowskie i był często wyświetlany w Związku Radzieckim również w późniejszych latach (w wersji lekko ocenzurowanej w 1968 roku, w której złagodzono antypolską wymowę), przyczyniając się do utrwalenia legendy Aleksandra Suworowa jako genialnego wodza.

Postać Suworowa pojawia się także w wielu późniejszych radzieckich i rosyjskich filmach (z lat 1953, 1985, 2005, 2019).

Upamiętnienie

Wizerunek Suworowa został umieszczony na naddniestrzańskiej monecie obiegowej o nominale 1 rubla, wyemitowanej w 2014 roku.

Zobacz też

Order Suworowa
Pomnik Aleksandra Suworowa w Tyraspolu

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Mała encyklopedia wojskowa. T.3. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1971

Bolszaja sowietskaja encykłopedija (BSE). T. 25. Moskwa: Sowietskaja enickłopedija, 1976

Aleksander Pietruszewski: Генералиссимус князь Суворов. Sankt Peterburg, 1884

Antonio Schmidt-Brentano: Kaiserliche und k.k. Generale (1618-1815). Wiedeń: Austriackie Archiwum Państwowe, 2006.