Aleksandr Nikołajewicz Skriabin (ros. Алекса́ндр Никола́евич Скря́бин; urodził się 25 grudnia 1871?/6 stycznia 1872 w Moskwie, zmarł 14 kwietnia?/27 kwietnia 1915 tamże) był rosyjskim kompozytorem oraz pianistą.
Życiorys
Skriabin rozpoczął naukę gry na fortepianie w bardzo wczesnym wieku i szybko, mimo niewielkich dłoni, zdobył reputację cudownego dziecka. W 1884 roku, mając dwanaście lat, rozpoczął naukę pod okiem znanego pedagoga Nikołaja Zwieriewa. Jego kolegą z klasy był Siergiej Rachmaninow. W 1886 roku stworzył słynną Etiudę cis-moll op. 2 nr 1. W latach 1888–1892 kształcił się w Konserwatorium Moskiewskim. W 1894 roku rozpoczął udaną karierę pianistyczną. Na początku jego twórczość była silnie inspirowana Chopinem, tworząc miniatury fortepianowe, takie jak nokturny, mazurki, preludia i etiudy, a także muzykę symfoniczną. Szybko zyskał uznanie jako kompozytor. W 1898 roku objął stanowisko profesora w Katedrze Fortepianu w Konserwatorium Moskiewskim. Jednak w 1903 roku, w atmosferze skandalu obyczajowego, porzucił ustabilizowane życie rodzinne i wyruszył ze swoją młodą kochanką w sześcioletnie tournée po Europie Zachodniej. Początkowo inspirowany Friedrichem Nietzschem, z biegiem czasu rozwijał swoją własną, mistyczną filozofię, głęboko przenikniętą intelektualną religijnością. Jego muzyka była odzwierciedleniem tej filozofii, charakteryzująca się skomplikowanymi harmoniami, subtelnością oraz nastrojem. Skriabin dokonał wielu innowacji w zakresie harmonii, jako pierwszy wprowadził akordy dysonansowe, które zawierały kwarty (tzw. akord mistyczny), oraz wykorzystywał skrajnie schromatyzowane skale, kładąc podstawy pod atonalność, chociaż sam nie przekroczył tej granicy.
Na życie i twórczość Skriabina w XX wieku miała znaczący wpływ rosyjska mistyka, która w latach poprzedzających I wojnę światową przeżywała swój rozkwit. W swoich wierszach i notatkach przedstawiał siebie jako nowego Chrystusa. Jego obsesja na punkcie ciemnych mocy przejawiała się w muzyce. Skriabin odmawiał publicznego wykonania swojej VI sonaty fortepianowej, wierząc, że została ona zniszczona przez moce szatańskie. W swojej VII sonacie próbował dokonać egzorcyzmów. Skomponowana w 1913 roku IX sonata, znana jako Czarna Msza (nazwa ta nie została wymyślona przez Skriabina, ale przez niego zaakceptowana), zawierała liczne odniesienia do kultu diabła, sadyzmu i nekrofilii.
Zmarł w 1915 roku na skutek powikłań związanych z czyrakiem mnogim na twarzy. Jego ciało spoczęło na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie.
Dźwięki i kolory
Skriabin uważał się za mesjasza sztuki-religii, a swoją twórczość traktował jako przygotowanie do misterium L’Acte préalable (fr. akt przedwstępny), które miało łączyć muzykę, taniec, grę kolorowych świateł oraz zapachów. Przygotowaniem do tego misterium była jego V Symfonia, zatytułowana Prometeusz: Poemat ognia (1909–1910). Wykonanie miało obejmować orkiestrę z fortepianem, chór oraz fortepian świetlny. Skriabin pragnął, aby muzyce towarzyszyły kolorowe światła wyświetlane na ekranie, uruchamiane przez fortepian świetlny, którego klawisze były odpowiedzialne za wydobywanie kolorów; przyporządkowanie kolorów klawiszom ilustruje lewa ilustracja.
Przez wiele lat podejrzewano, że Skriabin miał zdolności synestezji. Jednak badania B. Galejewa i I. Waneczkina wykazały, że jego skojarzenia tonacji z kolorami miały źródło w teozofii, co później rozwinął. Oddziaływanie na różne zmysły miało na celu zwiększenie sugestywności muzyki. Teoretyczne fundamenty tej koncepcji można znaleźć w relacjach między kolorami a dźwiękami, gdzie koło kwintowe i koło barw „pokrywają się”, co wskazuje na ich ustalenie w oparciu o tradycyjną tonalność i zasady optyki (ilustracja po prawej).
Pierwsze wykonanie Prometeusza z zastosowaniem „świetlnego fortepianu” miało miejsce w 1915 roku w Nowym Jorku, już po śmierci kompozytora. W Rosji zrealizowano to dopiero w 1962 roku.
W Polsce pierwsza próba zrealizowania wizji Skriabina miała miejsce 7 września 1978 roku w Baranowie Sandomierskim. Podczas interdyscyplinarnego sympozjum „Muzyka i malarstwo” Kazimierz Urbański zaprezentował spektakl audiowizualny, na skromną wprawdzie skalę, ale realizując ideę „gry kolorami”. Muzyce Prometeusza, odtworzonej z płyty, towarzyszyły kolory zmieniane przy użyciu urządzenia skonstruowanego przez Urbańskiego.
Charyzma
Osobowość Skriabina oraz jego niezwykle ekstatyczna muzyka miały tak duże oddziaływanie, że w 1909 roku w Moskwie powstało Kółko Skriabinistów, którego celem było popularyzowanie jego twórczości oraz idei.
Przypisy
Bibliografia
Bełza I., Skriabin, Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA, Kraków 2004, ISBN 83-224-0842-0.
Billington J. H., The icon and the axe; an interpretive history of Russian culture, New York, Knopf, 1966, ISBN 978-0394708461.
Alexander Scriabin w bazie AllMusic (ang.)
Linki zewnętrzne
Aleksandr Skriabin – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project.
Geneza i zasady łączenia przez Skriabina dźwięków z barwami oraz rodzajami ekspresji opisana przez członków kazańskiej grupy badawczej „Prometeusz” Bułata Machmudowicza Galejewa i Irinę Leonidownę Waneczkinę: Was Scriabin a Synaesthete?
Nuty Aleksandra Skriabina w bibliotece Polona.
