Aleksandr Kazimirowicz Puzyriewski (Puzyrewski, ros. Александр Казимирович Пузыревский, urodzony 3 lutego 1845, zmarły 10 maja 1904 w Warszawie) był rosyjskim generałem piechoty (ros. генерал от инфантерии) oraz zastępcą dowódcy Warszawskiego Okręgu Wojskowego w latach 1901–1904. Był również historykiem wojskowości.
W służbie wojskowej
Urodził się w rodzinie szlacheckiej, która podlegała rusyfikacji. Swoją karierę wojskową rozpoczął w 1863 roku, biorąc udział w tłumieniu powstania styczniowego na terenie Królestwa Polskiego. W 1866 roku uzyskał pierwszy stopień oficerski, mianując się podporucznikiem, a rok później awansował na porucznika. W latach 1870–1873 studiował w Nikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego, gdzie awansował na stopień sztabs-kapitana w 1871, a następnie na kapitana w 1873 roku. Po ukończeniu Akademii został skierowany do sztabu 1 Gwardyjskiej Dywizji Piechoty (1874–1877), gdzie w ostatnim roku służby uzyskał awans na pułkownika. Uczestniczył w wojnie rosyjsko-tureckiej (1877-78), dowodząc sztabem oddziałów kierowanych przez Iosifa Hurko. W kolejnych latach zajmował różne sztabowe stanowiska w 1 Korpusie Armijnym oraz w Petersburskim Okręgu Wojskowym, pełniąc m.in. rolę szefa sztabu 2 Dywizji Kawalerii Gwardii. Równocześnie, od 1879 do 1889 roku, pracował naukowo jako adiunkt w Nikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego, a w 1887 roku uzyskał swój pierwszy generalski stopień – generała-majora.
Od stycznia 1890 do marca 1901 pełnił funkcję szefa sztabu Warszawskiego Okręgu Wojskowego, a następnie został zastępcą dowódcy tego okręgu (w tym czasie dowódcami byli Iosif Hurko i Michaił Czertkow, którzy pełnili również funkcję warszawskiego generała-gubernatora). Na tym stanowisku pozostawał formalnie aż do swojej śmierci w maju 1904 roku. W okresie służby w tzw. Królestwie Polskim otrzymał kolejne awanse generalskie: w 1893 roku został generałem porucznikiem, a w 1901 roku – generałem piechoty.
Afera płk. Grimma
Na początku 1902 roku w armii rosyjskiej ujawniono skandal związany z Anatolijem N. Grimma, oficerem warszawskiego okręgu wojskowego, który był niemieckim szpiegiem. Kilka lat wcześniej Grimm przedstawił gen. Puzyriewskiemu „własny” plan wojny z Niemcami, który w rzeczywistości został stworzony przez niemiecki wywiad. Dzięki Puzyriewskiemu Grimm awansował do stopnia pułkownika i stał się oficerem operacyjnym. W późniejszych latach, przy pomocy Niemców, dostarczał generałowi kolejne dokumenty, które Puzyriewski przekazywał rosyjskiemu Sztabowi Generalnemu. Na ich podstawie opracowywano plany wojny z Niemcami, w tym także plan wspólnego ataku z armią francuską. Posiadając dostęp do rosyjskich planów mobilizacyjnych, Grimm przekazywał je Niemcom oraz prawdopodobnie Austro-Węgrom. Tropem niemieckiego szpiega podążył austriacki pułkownik Alfred Redl, znany rosyjski szpieg. Ujawnienie prawdziwej roli Grimma miało międzynarodowe reperkusje i przyczyniło się do upadku gen. Puzyriewskiego, który w marcu 1902 roku został wysłany na przymusowy urlop. Incydent ten wpłynął również na zmiany w rosyjskich planach wojennych, a afera szpiegowska zakończyła dalszą karierę Puzyriewskiego.
Otrzymał odznaczenia, w tym Order Świętego Jerzego IV klasy, Order Świętego Włodzimierza IV klasy oraz Order Świętego Stanisława II klasy.
Generał zmarł 10 maja 1904 roku i został pochowany w Warszawie na tamtejszym cmentarzu prawosławnym.
Publikacje
Aleksandr K. Puzyriewski był autorem wielu prac z zakresu historii wojskowości, w tym:
„Uwagi dotyczące historii sztuki wojennej w okresie wojny trzydziestoletniej” (ros. Записки по истории военного искусства в эпоху 30-летней войны, wyd. 1882),
„Historia sztuki wojennej w wiekach średnich” (ros. История военного искусства в средние века, wyd. 1884),
„Wojna polsko-rosyjska 1831” (ros. Польско-русская война 1831 г., wyd. 1886, wyd. polskie 1897, 1899),
„Wspomnienia oficera sztabu generalnego z wojny z Turcją 1877–1878” (ros. Воспоминания офицера генерального штаба о войне 1877–1878 гг. в Европейской Турции, wyd. 1887),
„Szarża jazdy pod Somo-Sierra w Hiszpanii” (wyd. 1899), w której pozytywnie ocenił atak polskich szwoleżerów pod Somosierrą w 1808 roku.
Rodzina
Żoną Aleksandra Puzyriewskiego była Jewgienia, baronówna von Korff (zm. 1901), z tego małżeństwa pochodziła jedna córka. Jego brat Nikołaj (zm. 1902), generał-lejtnant armii rosyjskiej, spoczywa na cmentarzu prawosławnym w Kaliszu.
Uwagi
Przypisy
