Aleksandr Iwanowicz Pokryszkin
Aleksandr Iwanowicz Pokryszkin (ros. Александр Иванович Покрышкин; ur. 21 lutego?/6 marca 1913 w Nowonikołajewsku, zm. 13 listopada 1985 w Moskwie) był radzieckim dowódcą wojskowym, pilotem oraz asem myśliwskim II wojny światowej. W 1973 roku otrzymał tytuł marszałka lotnictwa, a w latach 1968–1971 pełnił funkcję zastępcy dowódcy Wojsk Obrony Powietrznej Kraju. Był także deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR przez dziewięć kadencji oraz członkiem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR w latach 1979–1984. Pokryszkin był pierwszym, który trzykrotnie otrzymał tytuł Bohatera Związku Radzieckiego (1943, 1943, 1944).
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Urodził się 6 marca 1913 roku w Nowonikołajewsku w rodzinie robotniczej. Po ukończeniu 7 klas szkoły w 1928 roku pracował jako dekarz, a następnie jako ślusarz po ukończeniu przyzakładowej szkoły ślusarskiej. W 1932 roku wstąpił do Armii Czerwonej. Marzył o zostaniu pilotem, jednak najpierw został skierowany do szkoły techników lotniczych w Permie, którą ukończył w 1933 roku. W 1934 roku ukończył również kurs w leningradzkiej teoretycznej szkole lotniczej. Służył jako technik lotniczy w plutonie zwiadu lotniczego 74 Dywizji Strzelców w Krasnodarze, gdzie uzyskał licencję pilota w krasnodarskim aeroklubie, a jego pierwszy lot bojowy odbył się 3 września 1938 roku. Po wielu raportach został przyjęty do 1 Kaczyńskiej Szkoły Pilotów Wojskowych im. A. F. Miasnikowa, którą ukończył z wyróżnieniem w 1939 roku.
II wojna światowa
Po ukończeniu szkoły, został przydzielony do 55 pułku myśliwskiego (55. IAP) 20 Mieszanej Dywizji Lotniczej Odeskiego Okręgu Wojskowego, gdzie latał na myśliwcach I-16. W 1941 roku, w stopniu starszego porucznika, objął stanowisko zastępcy dowódcy eskadry. W chwili ataku Niemiec na ZSRR brał udział w walkach w Besarabii na nowoczesnych myśliwcach MiG-3. Jego pierwszy zestrzelony samolot to nieumyślnie radziecki bombowiec Su-2 z 211 pułku bombowego. 23 czerwca 1941 roku zestrzelił niemiecki myśliwiec Messerschmitt Bf 109, mimo że jego własny samolot został uszkodzony w trakcie walki. Krótko pełnił obowiązki zabitego dowódcy eskadry, a podczas kolejnych lotów zestrzelił dwa samoloty rozpoznawcze Henschel Hs 126. W związku z zniszczeniem dokumentów pułkowych, nie zachowały się dokładne dane dotyczące jego osiągnięć w tamtym okresie. 14 lipca 1941 roku został zestrzelony przez artylerię przeciwlotniczą, ale po trzech dniach wędrówki przez lasy i wsie mołdawskie udało mu się wrócić do pułku.
Pułk Pokryszkina został następnie przeniesiony w okolice Mikołajowa na Ukrainie, gdzie ponownie został zestrzelony przez niemieckie myśliwce koło Oriechowa i odniósł ranę w oko podczas awaryjnego lądowania. Mimo to próbował uratować uszkodzony samolot, holując go ciężarówką, jednak ostatecznie musiał go porzucić. Udało mu się przedrzeć przez okrążenie niemieckie i powrócić do jednostki. Jesienią 1941 roku był krótkoterminowo skierowany na tyły do szkolnictwa, a w październiku wrócił do pułku, gdzie walczył w rejonie Rostowa i Charkowa. Jego pułk został wtedy przezbrojony na myśliwce Jak-1, a Pokryszkin brał udział w oblatywaniu zdobycznego niemieckiego myśliwca Bf 109. W tym okresie 55. pułk został przemianowany na 16 Gwardyjski pułk myśliwski (16. GIAP) w uznaniu zasług.
Na początku 1942 roku pułk został przeniesiony na tyły, do Zakaukazia, w rejon Baku. Po incydencie z udziałem wyższych oficerów, Pokryszkin został usunięty z dowództwa eskadry oraz z partii komunistycznej, groził mu sąd wojenny. Został jednak przywrócony do partii i ponownie objął dowództwo eskadry. Pułk został w tym czasie przezbrojony na amerykańskie myśliwce Bell P-39 Airacobra, które Pokryszkin z innymi pilotami przyprowadził z Iranu.
Ponownie na front został skierowany wiosną 1943 roku, gdzie wyróżnił się w walkach nad Kubaniem. 12 kwietnia zestrzelił w jednej walce cztery myśliwce Bf 109, a następnie w tym samym dniu kolejne trzy. 24 maja 1943 roku otrzymał tytuł Bohatera Związku Radzieckiego (medal nr 993) za odbycie 354 lotów bojowych oraz zestrzelenie 13 samolotów indywidualnie i 6 zespołowo w 54 walkach. Pokryszkin kontynuował walki nad Morzem Czarnym oraz nad Dnieprem.
Po raz drugi tytuł Bohatera Związku Radzieckiego nadano mu 24 sierpnia 1943 roku za 455 lotów bojowych oraz zestrzelenie 30 samolotów indywidualnie (medal nr 10). W tym czasie był dowódcą 16. GIAP, działającego w składzie 9 Gwardyjskiej Dywizji Myśliwskiej (9. GIAD) 4 Armii Powietrznej Frontu Północno-Kaukaskiego, w stopniu majora gwardii. W maju 1944 roku, jako podpułkownik gwardii, objął dowództwo 9 Gwardyjskiej Dywizji Myśliwskiej, która walczyła w Rumunii, m.in. nad Prutem i Jassami oraz w operacji lwowsko-sandomierskiej. 19 sierpnia 1944 roku Pokryszkin, jako pierwszy, otrzymał trzeci tytuł Bohatera Związku Radzieckiego. W czasie walk nad przyczółkiem baranowsko-sandomierskim zestrzelił 57 niemieckich samolotów.
Do końca wojny walczył nad Polską oraz brał udział w operacji berlińskiej. W maju 1945 roku brał udział w walkach nad Czechosłowacją, a swój ostatni lot bojowy odbył 9 maja nad Pragą. W trakcie wojny wykonał ponad 650 lotów bojowych, zestrzeliwując 59 samolotów indywidualnie (według nieoficjalnych danych, 75) oraz 6 zespołowo, biorąc udział w 156 walkach.
Okres powojenny
Po wojnie kontynuował służbę w radzieckim lotnictwie, obejmując różne stanowiska dowódcze. W 1948 roku ukończył Akademię Wojskową im. Michaiła Frunzego, a w 1957 roku Akademię Sztabu Generalnego. W latach 1968–1971 pełnił funkcję zastępcy dowódcy Wojsk Obrony Powietrznej Kraju (PWO Strany). W 1969 roku obronił pracę naukową doktora nauk wojskowych, a w 1972 roku otrzymał stopień marszałka lotnictwa. W latach 1972–1981 kierował aeroklubem DOSAAF. Był deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR w kadencjach od 2. do 10. oraz członkiem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR w latach 1979–1984.
Zmarł 13 listopada 1985 roku i został pochowany na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie. W 2000 roku jego imieniem nazwano stację metra w Nowosybirsku.
Książki
Wydania oryginalne (rosyjskie)
- Skrzydła myśliwca (Крылья истребителя)
- Twój zaszczytny obowiązek (Твоя почётная обязанность)
- Niebo wojny (Небо войны)
- Poznać siebie w walce (Познать себя в бою)
Wydania polskie
- Atakuję! (tłumacz. Janusz Ledwoch), Wyd. MON, Warszawa 1959
- Myśliwiec – z notatnika pilota (tłumacz. J. Przymanowski, A. Windholz), Wyd. „Prasa Wojskowa”, Warszawa 1949
- Niebo wojny (tłumacz. Kazimierz Cis), Warszawa: MON, 1968. Brak numerów stron w książce
Odznaczenia i wyróżnienia
- Medal „Złota Gwiazda” Bohatera Związku Radzieckiego – trzykrotnie (24 maja 1943, 24 sierpnia 1943, 19 sierpnia 1944)
- Order Lenina – sześciokrotnie (1941, 1943, 1963, 1967, 1978, 1983)
- Order Rewolucji Październikowej (1973)
- Order Czerwonego Sztandaru – czterokrotnie (1943, 1943, 1943, 1953)
- Order Suworowa II klasy – dwukrotnie (1945, 1945)
- Order Wojny Ojczyźnianej I klasy (1985)
- Order Czerwonej Gwiazdy – dwukrotnie (1947, 1955)
- Order „Za służbę Ojczyźnie w Siłach Zbrojnych ZSRR” III stopnia (1975)
- Medal „Za zasługi bojowe” (1944)
- Medal „Za obronę Kaukazu” (1944)
- Medal „Za zdobycie Berlina” (1945)
- Medal „Za wyzwolenie Pragi” (1945)
- Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina” (1970)
- Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (1945)
- Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (1965)
- Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (1975)
- Medal jubileuszowy „Czterdziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (1985)
- Medal jubileuszowy „30 lat Armii Radzieckiej i Floty” (1948)
- Medal jubileuszowy „40 lat Sił Zbrojnych ZSRR” (1958)
- Medal jubileuszowy „50 lat Sił Zbrojnych ZSRR” (1968)
- Medal jubileuszowy „60 lat Sił Zbrojnych ZSRR” (1978)
- Medal „Weteran Sił Zbrojnych ZSRR”
- Medal „Za umacnianie braterstwa broni” (1980)
- Medal „W upamiętnieniu 800-lecia Moskwy” (1951)
- Medal „W upamiętnieniu 1500-lecia Kijowa” (1984)
- Order Suche Batora (Mongolia)
- Order Czerwonego Sztandaru (Mongolia)
- Order Karla Marksa (NRD)
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (Polska)
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- Order Tudora Vladimirescu II klasy (Rumunia)
- Order Tudora Vladimirescu III klasy (Rumunia)
- Medal Sił Lądowych za Wybitną Służbę (1943, USA)
- Tytuł Honorowego Obywatela Nowosybirska
- Tytuł Honorowego Obywatela Mariupola
- I inne
Przypisy
Bibliografia
- Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939-1945. Warszawa: 1977.
- Aleksander Pokryszkin – Niebo wojny, Warszawa 1968
- Bolesław B. Potyrała, Hieronim H. Szczegóła: Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935-1991, Zielona Góra: Wyd. WSP im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1997, ISBN 83-86832-23-1.
- Bolesław B. Potyrała, Władysław W. Szlufik: Who is who? Trzygwiazdkowi generałowie i admirałowie radzieckich sił zbrojnych z lat 1940-1991, Częstochowa: WSP, 2001, ISBN 83-7098-662-5.
- Encyklopedia II wojny światowej, Wyd. MON, Warszawa 1975
- (ros.) W. Jegorszyn – Feldmarszałkowie i marszałkowie, Moskwa 2000
- (ros.) Alieksiej Timofiejew – Aleksander Pokryszkin. Wielki lotnik wielkiej wojny, Wyd. Eksmo, Moskwa 2009
- (ros.) Radziecka Encyklopedia Wojskowa, Moskwa
- (ros.) Wielka Encyklopedia Radziecka, t. 20, s. 170–171, Moskwa 1969-1978
- Покрышкин Александр Иванович – Герои страны (ros.) [dostęp 1 maja 2010]
- Покрышкин Александр Иванович – Красные Соколы (ros.) [dostęp 1 maja 2010]
