Aleksandr Aronowicz Pieczerski (ros. Александр Аронович Печерский; ur. 9 lutego?/22 lutego 1909 w Krzemieńczuku, zm. 19 stycznia 1990 w Rostowie nad Donem) był oficerem Armii Czerwonej, który odegrał kluczową rolę w organizacji powstania oraz masowej ucieczki z obozu zagłady w Sobiborze w 1943 roku.
Życiorys
Do wybuchu wojny
Urodził się w Krzemieńczuku, wówczas częścią Imperium Rosyjskiego, w rodzinie żydowskiej. Jego ojciec pracował jako adwokat. W 1915 roku, wraz z rodzicami, został ewakuowany do Rostowa nad Donem, gdzie początkowo zatrudnił się jako elektryk w zakładach naprawczych parowozów, a później, po ukończeniu studiów, jako kierownik domu kultury.
Początek wojny
22 czerwca 1941 roku, w dniu rozpoczęcia niemieckiej inwazji na ZSRR, został powołany do wojska jako podporucznik rezerwy. Jesienią tego samego roku, za uratowanie rannego dowódcy, awansował na porucznika. Wkrótce potem, w wyniku ran odniesionych w kotle pod Wiaźmą podczas operacji „Tajfun”, trafił do niemieckiej niewoli. Wiosną 1942 roku, wraz z innymi jeńcami, podjął nieudaną próbę ucieczki, co skutkowało przeniesieniem go do obozu koncentracyjnego pod Mińskiem. Tam, podczas obdukcji, wykryto, że jest Żydem. Latem 1943 roku, został wysłany do obozu zagłady w Sobiborze, gdzie przybył 23 września 1943.
Bunt w Sobiborze
14 października 1943 roku, więźniowie obozu w Sobiborze zorganizowali udany bunt, podczas którego zabito co najmniej 20 strażników, a kilkuset osadzonych uciekło. Plan masowej ucieczki, który nie był jego pierwotnym pomysłem, został opracowany przez Pieczerskiego, który również dowodził akcją. Dzięki jego wojskowemu przeszkoleniu i doświadczeniu, bunt zakończył się sukcesem.
Po buncie
W wyniku ucieczki, Pieczerski, wraz z kilkoma innymi towarzyszami, schował się w lasach sobiborskich. Po pewnym czasie odłączył się od grupy i zaczął kierować się w stronę frontu. 22 października dołączył do oddziału partyzanckiego na Białorusi. Po zajęciu tego terenu przez Armię Czerwoną, został wysłany do karnego batalionu, podejrzewany o „zdradę ojczyzny”. Walcząc w jego szeregach, zdobył stopień kapitana i ponownie został ranny. W trakcie rekonwalescencji w szpitalu pod Moskwą poznał swoją przyszłą żonę, Olgę Kotową.
W 1943 roku Pieczerski relacjonował swoje doświadczenia z Sobiboru Pawłowi Antokolskiemu i Wieniaminowi Kawierinowi, co stało się podstawą do opublikowania w 1945 roku szkicu pt. Wosstanije w Sobiborie — pierwszej pracy o buncie. W 1946 roku publikacja ta ukazała się w Stanach Zjednoczonych w „Czarnej księdze” Ilji Erenburga i Wasilija Grossmana, jednym z pierwszych świadectw dotyczących zagłady Żydów.
Po wojnie
Po zakończeniu wojny Pieczerski wrócił do Rostowa nad Donem, gdzie pracował jako administrator w Teatrze Muzycznym. W 1948 roku, w trakcie antysemickiej kampanii „walki z kosmopolityzmem”, stracił posadę i przez następne pięć lat był bezrobotny, utrzymując się z pensji żony. Dopiero w 1955 roku, po śmierci Stalina, znalazł zatrudnienie w fabryce maszyn rolniczych Rostsielmasz. Sam Pieczerski twierdził, że po wojnie był więziony, a jego uwolnienie było efektem licznych zapytań o jego los przychodzących z zagranicy. W 1963 roku, jako świadek, uczestniczył w procesie jedenastu ukraińskich strażników z Sobiboru, którzy wszyscy zostali skazani na karę śmierci. Zmarł w wieku 81 lat w Rostowie nad Donem, gdzie został pochowany na cmentarzu Północnym.
Do końca życia był nieznanym bohaterem. Jego wyczyny w Sobiborze były mało znane, a ich znaczenie często niedoceniane. Zbrodnia w Sobiborze była jednym z wątków procesu zbrodniarzy hitlerowskich w Norymberdze, jednak Pieczerski nie uzyskał zgody władz ZSRR na wyjazd jako świadek. Podobnie było w przypadku amerykańskiej premiery filmu „Ucieczka z Sobiboru” w 1987 roku.
Pamięć
Za swoje uczestnictwo w powstaniu w Sobiborze Pieczerski nigdy nie otrzymał żadnych odznaczeń w ZSRR ani Rosji. Dopiero w 2007 roku odsłonięto tablicę pamiątkową na ścianie domu, w którym mieszkał w Rostowie nad Donem. Jego imieniem nazwano ulicę w mieście Safed w Izraelu oraz stelę w Bostonie. W filmie z 1987 roku „Ucieczka z Sobiboru” postać Pieczerskiego zagrał Rutger Hauer, a film oraz aktor zdobyli Złote Globy. W 2018 roku powstała rosyjska produkcja o powstaniu w obozie, w której Pieczerskiego zagrał reżyser Konstantin Chabienski.
30 maja 2014 roku w Rostowie nad Donem ambasador RP w Rosji, Wojciech Zajączkowski, przekazał na ręce Eleonory Griniewicz, córki Aleksandra Pieczerskiego, przyznany pośmiertnie Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP.
10 marca 2016 roku prezydent Władimir Putin pośmiertnie odznaczył Aleksandra Pieczerskiego Orderem Męstwa. Odznaczenie podczas ceremonii na Kremlu przyjęła wnuczka Pieczerskiego, Natalia Władyczenko.
Odznaczenia
Order Męstwa – 2016, pośmiertnie
Medal Za Zasługi Bojowe – 1951
Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP – 2013, pośmiertnie
Przypisy
Bibliografia
P. i J. Bialowitz, Powstanie w Sobiborze, Warszawa 2008.
(ros.) A. Pietrow, Pobieg iz Sobobora, „Agrumienty i Fakty na Donu” 2008, Nr 41.
(ros.) I. Erenburg, W. Grossman, Wosstanije w Sobiborie (Czarna księga).
Linki zewnętrzne
Bohater – wywiad Thomasza Blatta z Aleksandrem Pieczerskim z 1980 r.
