Aleksandr Władimirowicz Mień
Aleksandr Władimirowicz Mień (ros. Александр Владимирович Мень; ur. 22 stycznia 1935 w Moskwie, zm. 9 września 1990 w Siemchozie pod Moskwą) był rosyjskim księdzem prawosławnym, filozofem religijnym oraz teologiem ekumenicznym. Pełnił funkcję proboszcza w parafii pw. Ofiarowania Pańskiego w Nowej Dieriewni, gdzie stworzył centrum żywego prawosławia w ZSRR. Jego życie zakończyło się w tragicznych okolicznościach, gdy został zamordowany.
Życiorys
Aleksandr Mień urodził się w rodzinie rosyjskich Żydów, Władimira Mienia i Jeleny Cuperfejn. Jego ojciec był ateistą, natomiast matka nawróciła się na prawosławie. Chrzest Aleksandra miał miejsce 3 września 1935 roku, a dokonał go archimandryta Serafin Batiukow, który ukrywał się przed reżimem komunistycznym.
W wieku sześciu lat Aleksandr był świadkiem aresztowania swojego ojca przez NKWD, który spędził ponad rok w areszcie, a następnie został zesłany na Ural. Rodzina mogła się ponownie połączyć dopiero po zakończeniu wojny.
W wieku dwunastu lat doświadczył mistycznego spotkania z Jezusem Chrystusem.
Studiował w Szkole Wyższej Futrzarstwa, gdzie na pierwszym roku poznał ortodoksyjnego Żyda Gleba Jakunina, który później został księdzem prawosławnym, a także reżysera Andrieja Tarkowskiego. W 1955 roku wydział jego studiów przeniesiono do Irkucka, a w 1957 roku Mień wziął ślub kościelny z Nataszą Grigorienko w cerkwi pw. św. Jana Chrzciciela. Z powodu represji wobec wierzących nie otrzymał dyplomu ukończenia studiów, a groziło mu powołanie do wojska.
Po powrocie do Moskwy otrzymał święcenia diakońskie i został skierowany do kościoła Bogurodzicy w Akułowie pod Moskwą. W tym czasie rozpoczął studia zaoczne w Leningradzie oraz współpracę z biuletynem Żurnał Moskowskoj Patriarchii.
1 września 1960 roku otrzymał święcenia kapłańskie i został przeniesiony jako wikary do cerkwi pw. Bogurodzicy w Ałabinie, gdzie po roku objął stanowisko proboszcza.
W 1964 roku świątynia w Ałabinie została przeszukana przez milicję, a Mień fałszywie oskarżony o kradzież w lokalnym muzeum. Został przeniesiony do wsi Tarasowka, gdzie zrodził się pomysł napisania listu otwartego do władz, potępiającego nagonkę antyreligijną. Choć Mień był inicjatorem, list ostatecznie napisali bardziej radykalni księża Gleb Jakunin i Nikołaj Eszliman. Dokument wywołał duże zainteresowanie wśród władz.
W latach 1964–1968 Mień studiował w Moskiewskiej Akademii Duchownej, gdzie napisał pracę doktorską. W lutym 1970 roku został przeniesiony jako wikary do cerkwi pw. Ofiarowania Pańskiego w Nowej Dieriewni.
W latach 1980–1983 ks. Mień był dwukrotnie przesłuchiwany przez KGB. W 1985 roku dziennik związkowy Trud oskarżył go w obszernych artykułach o współpracę z rosyjskim Kościołem prawosławnym w Ameryce oraz działalność antyradziecką.
W lutym 1988 roku Mień wyjechał po raz pierwszy za granicę, spędzając dwa tygodnie w Polsce. Pod koniec lat 80. zyskał popularność w mediach, wygłaszając liczne wykłady, co uczyniło go jednym z najbardziej rozpoznawalnych duchownych w Rosji. W 1989 roku awansował na proboszcza w swojej parafii.
9 września 1990 roku zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w drodze do cerkwi w pobliżu stacji kolejowej Siemchoz. Oficjalna wersja głosi, że został zamordowany przez jednego ze swoich parafian przy użyciu siekiery. W Rosji jego morderstwo porównywano do męczeństwa ks. Jerzego Popiełuszki, a niektóre teorie sugerowały, że zginął z rąk funkcjonariuszy KGB lub GRU. Został pochowany w Nowej Dieriewni, blisko swojej cerkwi. Jego syn, Mikołaj, powiedział o ojcu: „Mój ojciec był uosobieniem duchowych wartości chrześcijaństwa, co było nie do przyjęcia dla partii władzy. W roku 1990 zyskał popularność w całej Rosji i cieszył się rosnącym autorytetem, stanowiąc realne zagrożenie dla komunistycznej władzy.”
Zarówno Mień, jak i jego przyjaciele oraz uczniowie (Gleb Jakunin, Siergiej Awierincew, Jakow Krotow) byli obiektem krytyki ze strony cerkiewnych tradycjonalistów oraz Patriarchatu moskiewskiego.
Ks. Mień był autorem wielu prac ekumenicznych, pisał o związku religii z kulturą. Jego książka „Syn człowieczy” została przetłumaczona na wiele języków i wydana w Polsce przez wydawnictwo Verbinum. Jego najważniejsze dzieło, wielotomowy wykład porównawczej historii religii „W poszukiwaniu Drogi, Prawdy i Życia” (1969–1972), ukazało się w Brukseli w katolickim wydawnictwie Żyzń s Bogom, pod pseudonimami Andriej Bogolubow i Emmanuel Swietłow.
Władał łaciną, greką, hebrajskim oraz kilkoma innymi językami europejskimi.
W 20. rocznicę jego śmierci, metropolita kruticki i kołomieński Juwenaliusz (Pojarkow) poświęcił cerkiew św. Sergiusza w miejscu jego zabójstwa.
Krytyka
Protodiakon Andriej Kurajew krytykował Aleksandra Mienia w artykule „Misjonarz, który się zagubił” (ros. потерявшийся миссионер) i wyjaśniał, dlaczego Mień nie został kanonizowany jako męczennik. W dniu jego śmierci, Aleksy II stwierdził, że niektóre z wypowiedzi Mienia budzą wątpliwości z perspektywy prawosławia.
Przekłady w języku polskim
- „Syn Człowieczy”, przeł. Elżbieta Smykowska, wstępem opatrzył Henryk Paprocki, Warszawa: „Verbinum” 1994.
- „Wprowadzenie do modlitwy”, przeł. Olga Koszutska, Kraków: „M” 1994.
- „Apokalipsa. Komentarz”, przeł. Małgorzata Buchalik, Kraków: „M” 2000.
- „Wierzę w Boga. Katechezy o Nicejsko-konstantynopolitańskim Symbolu Wiary”, przeł. Wacława Maria Korzyn, Warszawa: „Verbinum” 2003.
- „Odprawianie Wielkiego Postu”, przeł. Paweł Przeciszewski, wstępem poprzedził Marek Kita, Kraków: Wydawnictwo Esprit 2009.
Przypisy
Bibliografia
- GrzegorzG. Przebinda, JózefJ. Smaga, „Kto jest kim w Rosji po 1917 roku. Leksykon”, Kraków: „Znak”, 2000, s. 192–193, ISBN 83-7006-868-5, OCLC 176930290.
- Wielka encyklopedia PWN, t. 17, Warszawa 2003, s. 365.
- TadeuszT. Pikus, „Aleksander Mień, kapłan Kościoła prawosławnego – zamordowany”, Warszawa: „Verbinum”, 1997, ISBN 83-7192-012-1, OCLC 69582531.
- TadeuszT. Pikus, „Aksjologiczny wymiar religii w twórczości Aleksandra Mienia: studium analityczno-krytyczne”, Warszawa: Wydaw. Sióstr Loretanek, 1998, ISBN 83-86851-88-0, OCLC 69556473.
