Aleksandr Iwanowicz Marinesko (ros. Александр Иванович Маринеско; urodziny 2?/15 stycznia 1913 w Odessie, zmarły 25 listopada 1963 w Leningradzie) był kapitanem III rangi w radzieckiej marynarce wojennej oraz dowódcą okrętu podwodnego, który zatopił statki MS Wilhelm Gustloff oraz SS General von Steuben.
Życiorys
Urodził się 2?/15 stycznia 1913 roku w Odessie. Jego matka była Ukrainką, a ojciec Rumunem (o nazwisku Marinescu). W dzieciństwie często nurkował w porcie, zbierając monety, które pasażerowie wrzucali ze statków. W wieku 15 lat rozpoczął pracę jako steward na statku „Morze Czarne”. Po ukończeniu szkoły pracował jako marynarz, pływając na parowcach po Morzu Czarnym. Wziął udział w ratowaniu załogi radzieckiej łodzi torpedowej, która uległa awarii, co zyskało mu uznanie komandora Floty Czarnomorskiej, który polecił jego przyjęcie do szkoły morskiej. W 1933 roku ukończył technikum morskie i zaczął pływać jako III oraz II oficer na parowcach. W listopadzie 1933 roku został powołany do radzieckiej marynarki wojennej, a po ukończeniu kursu rozpoczął służbę jako nawigator na okręcie podwodnym SCH-306 Piszka (Щ-306) Floty Bałtyckiej. W 1936 roku uzyskał stopień porucznika, a w 1938 roku awansował na starszego porucznika. Następnie pełnił funkcję zastępcy dowódcy na okręcie podwodnym D-1 („Dekabrist”), a później został dowódcą małego okrętu podwodnego M-96 serii XII. Mimo że był to starszy okręt, dzięki umiejętnościom Marinesko, stał się on najskuteczniejszym okrętem podwodnym na Bałtyku, m.in. dzięki zgraniu załogi. W 1940 roku, za doskonałe wyniki w wyszkoleniu załogi M-96, został awansowany na kapitana porucznika oraz otrzymał złoty zegarek.
Po ataku Niemiec na ZSRR od lipca 1941 roku, Marinesko dowodził M-96 w trakcie bojowych patroli. Uczestniczył w trzech takich misjach na Bałtyku. Podczas jednego z patroli, gdy został zaatakowany przez niemiecką łódź torpedową, udało mu się uniknąć uszkodzeń. 14 sierpnia 1942 roku, M-96 zatopił niemiecką ciężką barkę artyleryjską SAT-4 „Helene” o pojemności 1842 BRT (zdarzenie to nie zostało jednak w pełni potwierdzone), co przyniosło Marinesko Order Lenina.
Pomimo pewnych problemów z dyscypliną (w tym nadużywania alkoholu na terenie bazy), pod koniec 1942 roku Marinesko został awansowany na kapitana III rangi i ponownie przyjęty do WKP(b), z której wcześniej został usunięty w październiku 1941 roku. W kwietniu 1943 roku objął dowództwo średniego okrętu podwodnego S-13 serii IXbis. Podczas pierwszego patrolu, 9 października 1944 roku, S-13 wdał się w pojedynek artyleryjski z uzbrojonym trawlerem „Siegfried” (536 BRT), uszkadzając go, lecz nie zatapiając. Trawler dotarł bezpiecznie do Gdańska.
Za dalsze naruszanie dyscypliny oraz samowolne opuszczenie okrętu (związanego z nocą spędzoną u kochanki, która była Szwedką lub, według innych źródeł, Finką), Marinesko miał stanąć przed sądem wojennym, jednak jego przełożeni pozwolili mu na „odkupienie winy” poprzez wykazanie się w walce.
11 stycznia 1945 roku Marinesko wyruszył na piąty patrol bojowy (drugi na S-13), który uczynił go najbardziej znanym radzieckim podwodniakiem. 30 stycznia, ukrywając się na krawędzi Ławicy Słupskiej, S-13 zaatakował i storpedował transportowiec Kriegsmarine MS Wilhelm Gustloff, który przewoził II dywizję szkolną okrętów podwodnych oraz uchodźców niemieckich z Prus Wschodnich. W wyniku tego zdarzenia, według różnych szacunków, zatonęło od 6000 do 9000 niemieckich cywilów, marynarzy i żołnierzy, co sprawiło, że jego zatopienie uznano za jedną z największych katastrof w historii żeglugi. W trakcie tego samego rejsu, 10 lutego 1945 roku, S-13 storpedował i zatopił transportowiec MS Steuben, w wyniku czego zginęło około 3000–4500 Niemców, w tym niemal połowa rannych żołnierzy. Marinesko zatopił statki o najwyższym łącznym tonażu spośród radzieckich podwodniaków – 42 557 BRT.
Mimo odniesionych sukcesów, Marinesko po powrocie nie otrzymał tytułu Bohatera Związku Radzieckiego, a jedynie Order Czerwonego Sztandaru. Na ostatnim patrolu bojowym w okresie kwiecień-maj 1945 roku nie osiągnął już żadnych sukcesów, co według jego przełożonych było wynikiem błędnego manewrowania. Na mocy rozkazu ministra marynarki wojennej Nikołaja Kuzniecowa z 13 września 1945 roku, za lekceważenie obowiązków oraz „systematyczne pijaństwo i rozwiązłość obyczajową”, Marinesko został odsunięty od służby na okrętach podwodnych i zdegradowany do starszego porucznika. Przejściowo, od października do listopada 1945 roku, pełnił funkcję dowódcy trałowca T-34, a 20 listopada 1945 roku został zwolniony do rezerwy.
Po wojnie, w latach 1946–1949, Marinesko pływał jako starszy oficer na statkach handlowych na Bałtyku. Z powodu kradzieży spędził dwa lata w obozie na Kołymie. Następnie pracował poza żeglugą, a od 1953 roku był kierownikiem oddziału zaopatrzenia w leningradzkim zakładzie Mezon. Zmarł w Leningradzie po długiej chorobie 25 listopada 1963 roku.
Przez wiele lat po wojnie, władze radzieckie nie wspominały o zatopieniu „Gustloffa” ani o Marinesko; informacje na ten temat zaczęły pojawiać się w ZSRR w latach sześćdziesiątych XX wieku, już po jego śmierci. Z biegiem lat, propaganda radziecka przedstawiała zatopienie „Gustloffa” jako „atak wieku”, a Marinesko zaczęto nazywać „podwodniakiem nr 1”. W literaturze pojawiły się różne mity na ten temat, jak np. rzekome ogłoszenie żałoby w Niemczech, uznanie Marinesko za osobistego wroga Hitlera czy uratowanie żeglugi alianckiej w wyniku zatonięcia z „Gustloffem” kilkuset niemieckich marynarzy okrętów podwodnych. Dopiero 27 lat po jego śmierci, 5 maja 1990 roku, Marinesko pośmiertnie otrzymał tytuł Bohatera Związku Radzieckiego. Jego imieniem nazwano muzeum łodzi podwodnych w Petersburgu oraz samolot typu Boeing 737 rosyjskich linii lotniczych KD Avia (rej. EI-DJR). Powstały też pomniki w Królewcu, Kronsztadzie i Odessie.
Zatopienie „Gustloffa” stało się także przedmiotem licznych kontrowersji oraz różnych ocen postaci Marinesko. Część źródeł, zwłaszcza radzieckich i rosyjskich, twierdzi, że zatopienie statku pasażerskiego, który pełnił funkcję okrętu Kriegsmarine w takich okolicznościach (konwojowany i rzekomo zaciemniony), nie naruszało prawa międzynarodowego i było zgodne z II traktatem londyńskim regulującym zasady prowadzenia wojny na morzu.
Ordery i odznaczenia
- Medal „Złota Gwiazda” Bohatera Związku Radzieckiego (pośmiertnie, 5 maja 1990)
- Order Lenina – dwukrotnie (1942, 1990 pośm.)
- Order Czerwonego Sztandaru – dwukrotnie
- Medal „Za zasługi bojowe”
- Medal „Za obronę Leningradu”
- Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945”
- Medal „W upamiętnieniu 250-lecia Leningradu”
Przypisy
Bibliografia
Erik Durschmied: Bohaterowie bez sławy. Warszawa: 2004. ISBN 83-241-1620-6.
Cathryn J. Prince: Death in the Baltic: The World War II Sinking of the Wilhelm Gustloff. New York: Palgrave Macmillan, 2013. ISBN 978-0-230-34156-2. Brak numerów stron w książce
Олег Стрижак: Cекреты балтийского подплава. Sankt Petersburg: Пушҡинсҡий Фонд, 1996. ISBN 5-85767-098-5. Brak numerów stron w książce
Linki zewnętrzne
Маринеско Александр Иванович – Герои страны (ros.) [dostęp 24 kwietnia 2010]
Биография – Александр Маринеско (ros.) [dostęp 24 kwietnia 2010]
