Aleksandr Iljicz Lejpunski (ros. Александр Ильич Лейпунский, ur. 7 grudnia 1903 w Drahlach, zm. 14 sierpnia 1972 w Obninsku) był radzieckim fizykiem jądrowym, który wniósł znaczący wkład w radziecki program nuklearny.
Życiorys
Urodził się w rodzinie żydowskiej i od 1905 roku mieszkał z rodziną w Białymstoku. Ukończył technikum mechaniczne w Rybińsku w trybie zaocznym, a w latach 1921–1926 studiował na wydziale fizyko-mechanicznym Piotrogrodzkiego Instytutu Politechnicznego. W marcu 1930 roku objął stanowisko starszego fizyka oraz p.o. zastępcy dyrektora Uralskiego Instytutu Fizyko-Technicznego, a w 1933 roku został jego dyrektorem. W tym samym roku został akademikiem Akademii Nauk Ukraińskiej SRR i dyrektorem Ukraińskiego Instytutu Fizyko-Technicznego. W latach 1934–1935 przebywał w Anglii jako naukowiec, gdzie pracował w laboratorium Ernesta Rutherforda w Cambridge, gdzie eksperymentalnie potwierdził istnienie neutrino. W 1934 roku otrzymał tytuł akademika Akademii Nauk ZSRR. Z powodu swojego pobytu za granicą, w trakcie wielkiego terroru, został 14 grudnia 1938 roku aresztowany przez NKWD pod zarzutem szpiegostwa i przez dwa miesiące przebywał w więzieniu w Kijowie, po czym jego sprawa została umorzona. Zajmował się badaniami nad rozpadem uranu i jąder atomowych, dążąc do stworzenia podstaw do budowy bomby atomowej. W latach 1941–1944 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Fizyki i Matematyki Akademii Nauk Ukraińskiej SRR, gdzie zajmował się zagadnieniami obronnymi. W 1944 roku założył wydział fizyki atomowej, a w latach 1944–1949 był dyrektorem Instytutu Fizyki Akademii Nauk Ukraińskiej SRR, równocześnie kierując sektorem Instytutu Fizyki Teoretycznej i Eksperymentalnej Akademii Nauk ZSRR oraz będąc pierwszym dziekanem Wydziału Inżynieryjno-Fizycznego Moskiewskiego Instytutu Mechanicznego. Od 1947 roku uczestniczył w pracach nad bronią atomową, również na poligonie w Semipałatyńsku. W 1949 roku objął stanowisko kierownika wydziału obninskiego Instytutu Fizyko-Energetycznego, a w 1950 roku został kierownikiem naukowym programu zakładania reaktorów atomowych. W latach 50. pracował również nad konstrukcją dużej serii atomowych łodzi podwodnych oraz jądrowych instalacji energetycznych dla badań kosmicznych, współpracując z Dmitrijem Błochincewem nad atomowymi silnikami rakietowymi. W 1996 roku pośmiertnie otrzymał honorowe obywatelstwo Obninska.
Odznaczenia i nagrody
- Order Rewolucji Październikowej (1971)
- Medal „Sierp i Młot” Bohatera Pracy Socjalistycznej (1963)
- Nagroda Leninowska (1960)
- Order Lenina (1949, 1953, 1963)
- Order „Znak Honoru” (1944)
Bibliografia
Лейпунский Александр Ильич (ros.) Biogram na stronie warheroes.ru [dostęp 2018-11-04]
