Aleksandr Siergiejewicz Jesienin-Wolpin
Aleksandr Siergiejewicz Jesienin-Wolpin, po rosyjsku Александр Сергеевич Есенин-Вольпин (ur. 12 maja 1924 w Leningradzie, zm. 16 marca 2016 w Bostonie), był rosyjskim matematykiem, działaczem opozycyjnym w ZSRR oraz jednym z kluczowych ideologów nowo powstającego ruchu dysydenckiego w drugiej połowie lat 60. XX wieku.
Życiorys
Jego rodzicami byli Siergiej Jesienin i Nadieżda Wolpin. Od 1933 roku mieszkał z matką w Moskwie. W 1946 roku ukończył studia matematyczne na Wydziale Mechaniczno-Matematycznym Uniwersytetu Moskiewskiego, a w 1949 obronił pracę doktorską. W lipcu 1949 roku został aresztowany za recytowanie własnych wierszy, które uznano za antysowieckie. Zdiagnozowano go jako osobę z problemami psychicznymi i skierowano na przymusowe leczenie, a w 1950 roku skazano go na pięć lat zesłania w obwodzie karagandyjskim. Po zwolnieniu w 1953 roku, prowadził badania matematyczne w Moskwie, rozwijając teorię tzw. ultraintuicjonizmu, a jednocześnie kontynuował swoją działalność poetycką. W 1959 roku ponownie trafił do szpitala psychiatrycznego, gdzie przebywał przez około dwa lata. W 1961 roku jego wiersze, zebrane w tomie Wiosenny list, oraz esej Wolny traktat filozoficzny, zostały opublikowane w Stanach Zjednoczonych. Było to drugie przypadek, gdy obywatel ZSRR publikował za granicą pod własnym nazwiskiem bez zgody władz sowieckich, po Borisie Pasternaku.
Od 1961 roku współpracował jako nieetatowy pracownik z Wszechzwiązkowym Instytutem Informacji Naukowej i Technicznej. Jesienią 1965 roku zaangażował się w obronę aresztowanych poetów Andrieja Siniawskiego i Julija Daniela. Był inicjatorem tzw. mityngu jawności, który odbył się 5 grudnia 1965 roku, gdzie domagano się jawnego procesu dla tych osób, co stało się symbolicznym początkiem ruchu obrony praw człowieka w ZSRR. W kolejnych latach wielokrotnie występował w obronie praw człowieka, w tym w związku z aresztowaniem Aleksandra Ginzburga i jego towarzyszy w tzw. procesie czworga. Opublikował Poradnik dla tych, którzy oczekują na przesłuchanie (Памятка для тех, кому предстоят допросы). W lutym 1968 roku został ponownie zamknięty w szpitalu psychiatrycznym, co wywołało szeroką akcję protestacyjną w środowisku matematycznym na całym świecie. W 1970 roku został ekspertem Komitetu Praw Człowieka w ZSRR. Zmuszony do emigracji, w maju 1972 roku wyjechał do USA, gdzie pracował na uniwersytetach w Buffalo i Bostonie, wspierając działania ruchu obrony praw człowieka w ZSRR.
Wiersze Jesienina-Wolpina w języku polskim można znaleźć w tomie Wstyd było milczeć. Świadectwa radzieckich dysydentów, którego wybór i wstęp napisał Marek Radziwon. W 2013 roku wydano jego wspomnienia z 5 grudnia 1965 roku.
Bibliografia
- Słownik dysydentów. Czołowe postacie ruchów opozycyjnych w krajach komunistycznych w latach 1956–1989. Tom II, wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2007, s. 442–444 (biogram autorstwa Siergieja Łukaszewskiego)
- Biogram na stronie antology.igrunov.ru
- Biogram na stronie hrono.ru
