Aleksandr Hatisian

Aleksandr Hatisian, po rosyjsku Александр Хатисян (urodzony 17 lutego 1874 roku w Tyflisie, zmarł 10 marca 1945 roku w Paryżu) był rosyjskim lekarzem oraz działaczem samorządowym, a także armeniańskim działaczem politycznym. Pełnił funkcję premiera Demokratycznej Republiki Armenii w latach 1919-1920, był również emigracyjnym działaczem narodowym, pisarzem, publicystą oraz tłumaczem literatury.

W 1891 roku ukończył pierwsze gimnazjum męskie w Tyflisie, a następnie podjął studia medyczne na uniwersytetach w Moskwie i Charkowie. W 1898 roku wyjechał na praktykę lekarską za granicę, a w 1900 roku wrócił do Tyflisu. Dwa lata później został wybrany na radnego w miejskiej dumie, zostając członkiem rady miejskiej Tyflisu. Od 1905 roku pracował w urzędzie miejskim, a w tym czasie dołączył do Armeńskiej Federacji Rewolucyjnej (dasznaków). W latach 1905-1907 aktywnie uczestniczył w rewolucyjnych wystąpieniach. W 1907 roku objął stanowisko zastępcy burmistrza Tyflisu, a w latach 1910-1917 sprawował funkcję burmistrza miasta. W 1914 roku został przewodniczącym Komitetu Kaukaskiego Związku Miast.

Podczas I wojny światowej był jednym z organizatorów armeńskich ochotniczych oddziałów w armii rosyjskiej oraz zaangażował się w pomoc dla ormiańskich uchodźców z Turcji. Po rewolucji lutowej w 1917 roku założył Armeńskie Biuro Narodowe w Tyflisie. W marcu i kwietniu tego samego roku przewodniczył zjazdowi armeńskich partii politycznych, a w czerwcu wziął udział w zakaukaskim zjeździe chłopskim. W okresie wrzesień-październik współtworzył Armeńską Radę Narodową.

Po proklamacji Zakaukaskiej Demokratycznej Republiki Federacyjnej w połowie lutego 1918 roku, w kwietniu tego roku został mianowany ministrem finansów i zaopatrzenia. Uczestniczył w rozmowach pokojowych z Turcją w Trapezuncie i podpisał układ pokojowy z Turcją w Batumi już w czasie istnienia Demokratycznej Republiki Armenii. Od sierpnia 1919 roku do maja 1920 roku pełnił funkcję premiera rządu armeńskiego, a od października 1919 roku był również ministrem spraw zagranicznych. Latem 1920 roku wraz z innymi członkami rządu ewakuował się za granicę. 2 grudnia tegoż roku podpisał traktat aleksandropolski, na mocy którego władza w Armenii została przekazana bolszewickiemu Rewkomowi. Po ewakuacji osiedlił się w Paryżu, gdzie kontynuował działalność polityczną w partii dasznackiej, najpierw jako zastępca przewodniczącego, a później jako przewodniczący.

W latach 1922-1923 uczestniczył w konferencji w Lozannie, reprezentując interesy narodu armeńskiego przed Ligą Narodów. Był autorem wielu artykułów dotyczących medycyny, samorządu miejskiego, ekonomiki oraz kultury armeńskiej, a także zajmował się tłumaczeniami literatury armeńskiej. W latach 30. opublikowano jego wspomnienia, które wcześniej ukazywały się w prasie w odcinkach. Po zajęciu Paryża przez wojska niemieckie latem 1940 roku, wyjechał do Porto, gdzie prowadził rozmowy z przedstawicielami władz III Rzeszy na temat odrodzenia niepodległej Armenii. Wiosną 1942 roku brał udział w konferencji w berlińskim hotelu „Adlon”. W 1944 roku został aresztowany przez Portugalczyków pod zarzutem współpracy z Niemcami, jednak szybko został uwolniony.