Aleksandr Jewgieniewicz Gołowanow (ros. Александр Евгеньевич Голованов; urodzony 25 lipca?/7 sierpnia 1904 w Niżnym Nowogrodzie, zmarł 22 września 1975 w Moskwie) był radzieckim pilotem zarówno cywilnym, jak i wojskowym. Od sierpnia 1944 pełnił funkcję głównego marszałka lotnictwa ZSRR, był także funkcjonariuszem służb specjalnych oraz deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR.
Dzieciństwo i młodość
Gołowanow przyszedł na świat w Niżnym Nowogrodzie. W wieku 14 lat wstąpił do Armii Czerwonej, gdzie brał udział w wojnie domowej w Rosji, w tym w wywiadzie wojskowym w 59 Pułku Strzeleckim. Po demobilizacji w 1920 roku, od 1924 roku związał się z organami bezpieczeństwa (OGPU, później NKWD). W 1929 roku stał się członkiem partii komunistycznej WKP(b). W 1932 roku ukończył szkołę lotniczą. Poza tym, zajmował się sportem wyczynowym, w tym jazdą na motocyklu oraz pilotowaniem samolotów, biorąc udział w zawodach motorowych na poziomie ogólnokrajowym.
W stalinowskiej „Kontroli”
Po zwróceniu uwagi Józefa Stalina, ówczesnego przywódcy ZSRR, Gołowanow został przeniesiony do nieformalnych organów kontroli, które zajmowały się ochroną wodza oraz monitorowaniem służb specjalnych, aby zapobiec ewentualnym zagrożeniom dla Stalina. Pełnił rolę osobistego ochroniarza, pilota i śledczego Stalina. W latach terroru lat 30. często przemycał do Moskwy nowych działaczy, którzy awansowali na odpowiedzialne stanowiska, jak również osoby przeznaczone do aresztowania. Jego znany samolot nosił nazwę Stalinowski Szlak (Stalinskij marszrut) i był modelem, który stał na biurku dyktatora. Oficjalnie, od 1932 roku był pilotem w lotnictwie cywilnym, a od 1938 do 1941 roku pełnił funkcję szefa-pilota linii Aerofłot. W 1939 roku uczestniczył w walkach granicznych z Japonią nad rzeką Chalchyn gol w Mongolii, gdzie jego zadaniem była dyskretna kontrola dowodzącego operacją marszałka Gieorgija Żukowa oraz organizowanie dywersji na tyłach wroga. Brał także udział w wojnie zimowej w latach 1939-1940.
W lotnictwie wojskowym
Po wybuchu II wojny światowej, za zgodą Józefa Stalina, Gołowanow przeszedł do lotnictwa wojskowego, gdzie od lutego 1941 roku dowodził 212 Pułkiem Bombowym Dalekiego Zasięgu. Jego pierwszy stopień to podpułkownik, a z czasem awansował aż do rangi głównego marszałka lotnictwa (19 sierpnia 1944). Od sierpnia 1941 roku kierował 81 Dywizją Bombową Dalekiego Zasięgu, która była podporządkowana naczelnemu dowództwu i bombardowała m.in. Berlin, Królewiec oraz Gdańsk. Od lutego 1942 roku był dowódcą Lotnictwa Dalekiego Zasięgu (Awiaciju Dalniego Diejstwija), a od grudnia 1944 roku – 18 Armii Lotniczej. Po zakończeniu wojny, w latach 1948-1953 kontynuował służbę w dowództwie lotnictwa bombowego, a w 1950 roku ukończył Wyższą Akademię Wojskową im. K. J. Woroszyłowa w Moskwie.
Bezpośrednio po śmierci Stalina, Gołowanow został odwołany z zajmowanych stanowisk i przeniesiony do rezerwy.
Awanse generalskie i marszałkowskie
- generał major lotnictwa;
- generał porucznik lotnictwa;
- generał pułkownik lotnictwa;
- marszałek lotnictwa;
- główny marszałek lotnictwa.
Odznaczenia
- Order Lenina – dwukrotnie (1940, 1941)
- Order Czerwonego Sztandaru – trzykrotnie (1939, 1944, 1949)
- Order Suworowa I klasy – trzykrotnie (1943, 1945, 1945)
- Order Czerwonej Gwiazdy (1968)
- Medal „Za Odwagę” (1967)
- Medal „Partyzantowi Wojny Ojczyźnianej” I stopnia (1943)
- Medal „Za obronę Moskwy” (1944)
- Medal „Za obronę Stalingradu” (1944)
- Medal „Za zdobycie Królewca” (1945)
- Medal „Za zdobycie Berlina” (1945)
- Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (1945)
- Order Suche Batora (Mongolia)
- Order Czerwonego Sztandaru (Mongolia)
- Order Zasług Bojowych (Mongolia)
- Order Krzyża Grunwaldu I klasy (Polska)
- I inne
W fikcji
Postać Aleksandra Chołowanowa, występująca w trzech powieściach Wiktora Suworowa, tj. Kontroli, Wyboru i Żmijojada, jest inspirowana Gołowanowem. Sam tytuł Kontrola nawiązuje do nieformalnych organów, w których Gołowanow działał pod okiem Stalina.
Przypisy
Bibliografia
- Bolesław B. Potyrała, Hieronim H. Szczegóła, Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935-1991, Zielona Góra: Wyd. WSP im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1997, ISBN 83-86832-23-1.
- Bolesław B. Potyrała, Władysław W. Szlufik, Who is who? Trzygwiazdkowi generałowie i admirałowie radzieckich sił zbrojnych z lat 1940–1991, Częstochowa: WSP, 2001, ISBN 83-7098-662-5.
- Mała Encyklopedia Wojskowa, t. I, Wyd. MON, Warszawa 1971.
- Encyklopedia II wojny światowej, Wyd. MON, Warszawa 1975.
- (ros.) W. Jegorszyn – Feldmarszałkowie i marszałkowie, Moskwa 2000.
- (ros.) K. Zalesskij – Imperium Stalina. Biograficzny słownik encyklopedyczny, Moskwa 2000.
- (ros.) Radziecka Encyklopedia Wojskowa, t. 1, Moskwa.
- (ros.) Wielka Encyklopedia Radziecka, t. 7, s. 21, Moskwa 1969-1978.
- (ros.) Wojskowy słownik encyklopedyczny, Moskwa 1986.
- Голованов Александр Евгеньевич – Проект ХРОНОС. hronos.km.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-14)]. (ros.).
Kategoria:Odznaczeni Medalem „Partyzantowi Wojny Ojczyźnianej”
