Aleksandr Aleksandrowicz Fadiejew
Aleksandr Aleksandrowicz Fadiejew (ros. Александр Александрович Фадеев; ur. 11 grudnia?/24 grudnia 1901 w Kimrach, zm. 13 maja 1956 w Pieriediełkinie) był radzieckim pisarzem i krytykiem literackim. Należał do partii bolszewickiej od 1918 roku, a od 1939 roku zasiadał w Komitecie Centralnym. W latach 1938–1944 oraz 1946–1954 pełnił funkcję przewodniczącego Związku Pisarzy ZSRR.
Życiorys i twórczość
Aleksandr Fadiejew przyszedł na świat w 1901 roku w Kimrach, wówczas części guberni twerskiej. Został ochrzczony w lokalnym soborze prawosławnym. Jego ojcem był Aleksandr Iwanowicz Fadiejew, a matką Antonina Władimirowna Kunc. Ojciec, pochodzący z chłopskiej rodziny, angażował się w ruch rewolucyjny, natomiast matka uczęszczała na kursy medyczne. Poznali się w Petersburgu, lecz wkrótce po ich ślubie Aleksandr Iwanowicz został skazany na pięcioletnie zesłanie do Szenkurska. Matka Fadiejewa miała niemieckie korzenie. Ich małżeństwo zakończyło się wkrótce po narodzinach Aleksandra, który wychowywał się z matką i jej drugim mężem, Glebem Władisławowiczem Swityczem. Wczesne lata spędził m.in. w Wilnie i Ufie, a w 1908 roku rodzina osiedliła się na Rosyjskim Dalekim Wschodzie, w obecnym Kraju Nadmorskim. Fadiejew uczęszczał do szkoły we Władywostoku od 1912 do 1919 roku. W tym czasie rozwijał swoje zainteresowania literackie, czerpiąc inspirację od pisarzy takich jak Jack London, Thomas Mayne Reid i James Fenimore Cooper. W 1918 roku dołączył do partii bolszewickiej i publikował w różnych czasopismach partyjnych. Podczas rosyjskiej wojny domowej walczył przeciwko wojskom Białych, dowodzonym przez admirała Aleksandra Kołczaka, gdzie odniósł rany. W 1921 roku przeniósł się do Moskwy, gdzie rozpoczął studia na Akademii Górniczej oraz został delegatem na dziesiąty zjazd partii. W trakcie zjazdu miało miejsce powstanie w Kronsztadzie, w tłumieniu którego również wziął udział, ponownie odnosząc rany.
Jego debiutancką pracą była powieść Razliw (ros. Разлив), nad którą Fadiejew pracował w latach 1922–1923. Po jej publikacji postanowił skoncentrować się na karierze literackiej. Kolejnym istotnym dziełem była Klęska (ros. Разгром) z 1927 roku (polskie wydanie w 1950), która zawierała wątki autobiograficzne dotyczące oddziału partyzanckiego walczącego z interwentami na Dalekim Wschodzie. Jego najbardziej znaną powieścią jest Młoda Gwardia (ros. Молодая гвардия), wydana w 1946 roku (polskie wydanie w 1948), w której gloryfikował walkę komsomolców przeciwko Niemcom. W czasie II wojny światowej pełnił rolę korespondenta wojennego dla dziennika „Prawda”, relacjonując wydarzenia na froncie, m.in. w oblężonych Kalininie i Rżewie. Fadiejew był również aktywnym działaczem społeczno-politycznym, publikując w wielu czasopismach sowieckich, a także będąc długoletnim przewodniczącym Związku Pisarzy Radzieckich w latach 1938–1944 oraz 1946–1954.
25 sierpnia 1948 roku, jako przewodniczący delegacji radzieckich intelektualistów, wystąpił we Wrocławiu na Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju, gdzie skrytykował Stany Zjednoczone. Po jego wystąpieniu wielu uczestników, w tym biolog Julian Huxley i historyk A.J.P. Taylor, opuściło kongres. Aleksandr Fadiejew używał partyzanckiego pseudonimu Bułyga (ros. Булыга). Przez większość życia był lojalnym zwolennikiem Józefa Stalina oraz jego kontrowersyjnej polityki. Regularnie spotykał się z radzieckim przywódcą, który zaprosił go na swoje sześćdziesiąte urodziny, obchodzone w wąskim gronie. W latach trzydziestych konsultował z Ławrientijem Berią listy pisarzy, którzy mieli zostać aresztowani, w tym Wsiewołoda Meyerholda. Fadiejew był uprzedzony o aresztowaniu Meyerholda kilka miesięcy przed jego zatrzymaniem, lecz podczas spotkań z nim nie zdradził tej wiedzy. W 1946 roku poparł represje prowadzone przez Andrieja Żdanowa przeciwko Michaiłowi Zoszczence, Annie Achmatowej i Andriejowi Płatonowi. Ilji Erenburgowi zwierzył się:
Był sygnatariuszem apelu sztokholmskiego w 1950 roku. 22 listopada 1950 roku w Warszawie na II Kongresie Obrońców Pokoju został powołany do Światowej Rady Pokoju.
W ostatnich latach życia Fadiejew intensywnie pracował nad powieścią Czornaja mietałłurgija (ros. Чёрная металлургия), jednak nie zdążył jej ukończyć. Po śmierci Józefa Stalina jego wpływy polityczne i literackie zaczęły maleć. Zmagał się z bezsennością, którą próbował leczyć alkoholem. Na XX Zjeździe Partii został skrytykowany przez Michaiła Szołochowa. Cierpiał na depresję oraz odczuwał wyrzuty sumienia związane ze swoją rolą w stalinowskim okresie. Jego przyjaciel Jurij Libiedinski usłyszał kiedyś od niego:
W dniu 13 maja 1956 roku Aleksandr Fadiejew popełnił samobójstwo w Pieriediełkinie, pod Moskwą, strzelając do siebie z rewolweru, który posiadał od czasów wojny domowej. Czasopismo „Prawda” w nekrologu wspomniało o jego walce z alkoholizmem, która nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Fadiejew przeszedł leczenie przez cztery miesiące w 1954 roku, pięć i pół miesiąca w 1955 roku oraz dwa i pół miesiąca w 1956 roku. Uważano, że nie potrafił odnaleźć się w zmieniającej się polityce oraz w dobie destalinizacji w ZSRR. Jego syn, Michaił, potwierdził, że ojciec czuł się bardzo osamotniony. Po śmierci Fadiejewa jego pierwsza żona miała powiedzieć: „To wszystko on, przeklęte wąsy. Sasza szczerze kochał Stalina!”. W swoim testamencie Fadiejew poprosił o pochowanie go razem z matką, jednak jego prośba nie została spełniona, a pisarz został pochowany na cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie. Fadiejew zostawił po sobie list pożegnalny, w którym wyrażał skruchę i potępiał władzę za politykę wobec pisarzy. Został on opublikowany dopiero 20 września 1990 roku, w którym stwierdził, że nie jest w stanie dalej żyć, gdyż literatura została zniszczona przez polityków i oddana w ręce ludzi bez talentu.
Życie prywatne
Pierwszą żoną Fadiejewa była Walerija Anatoljewna Gierasimowa, z którą zawarł małżeństwo w latach dwudziestych XX wieku, jednak szybko się rozwiedli. Jego drugą żoną była Angelina Stiepanowa (ślub w 1936), z którą miał dwóch synów, Aleksandra i Michaiła. Michaił poślubił wnuczkę Józefa Stalina, Nadieżdę. Fadiejew miał także córkę, Mariję Aleksandrowną Fadiejewą-Makarową-Encensbiergier, związaną z Margaritą Aligier.
Nagrody i odznaczenia
- Order Lenina (dwukrotnie, w 1939 i 1951)
- Order Czerwonego Sztandaru
- Medal za Ofiarną Pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945
- Nagroda Stalinowska (w 1946 za Młodą Gwardię)
- Nagroda Leninowskiego Komsomołu (pośmiertnie w 1970 za Młodą Gwardię)
Upamiętnienie
- w latach 1972–1976 przyznawany był Medal imienia Aleksandra Fadiejewa za osiągnięcia w dziedzinie literatury, związane z tematyką wielkiej wojny ojczyźnianej
- od 2002 roku przyznawana jest Nagroda Literacka imienia Aleksandra Fadiejewa za dzieła literackie o tematyce wojennej
- wieś Bułyga-Fadiejewo w Kraju Nadmorskim
- ulica i tablica pamiątkowa we Władywostoku
- ulica i szkoła w Czugujewce
- ulica i biblioteka w Kimrach
- ulica i biblioteka w Kramatorsku
- ulica w Lipiecku
- ulica w Winnicy
- ulica w Moskwie
- ulica w Twerze
- ulica w Homlu
- ulica w Taganrogu
- ulica w Ussuryjsku
- ulica w Samarze
Wybrana twórczość
- 1923 – Powódź (ros. Разлив)
- 1923 – Narodziny pułku amguńskiego (ros. Рождение амгуньского полка)
- 1924-1925 – Samotny człowiek w puszczy (ros. Один в чаще)
- 1927 – Klęska (ros. Разгром)
- 1929 – Stołbowaja doroga proletarskoj litieratury (ros. Столбовая дорога пролетарской литературы)
- 1934 – Trzęsienie ziemi (ros. Землетрясение)
- 1929-1936 – Ostatni z Udehe (ros. Последний из Удэге)
- 1936 – O biedności i bogactwie (ros. О бедности и богатстве)
- 1945, 1951 – Młoda Gwardia (ros. Молодая гвардия)
- Czornaja mietałłurgija (ros. Чёрная металлургия) – nieukończona
- W listopadzie 1942 roku
- Leningrad w dni błokady (ros. Ленинград в дни блокады)
- Za tridcat’ let (ros. За тридцать лет) – zbiór artykułów
Przypisy
Bibliografia
Źródła w języku angielskim
- Biografia Fadiejewa w Encyklopedii Pisarzy Radzieckich. [dostęp 2014-08-28]. (ang.).
- Aleksandr Aleksandrovich Fadeyev, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-08-28] (ang.).
- Biografia Fadiejewa i informacja o jego pochówku na portalu Find A Grave. [dostęp 2014-08-28]. (ros.).
Źródła w języku rosyjskim
- Biografia Fadiejewa na portalu Chronos. [dostęp 2014-08-28]. (ros.).
