Aleksandr Czerwien-Wodali (ur. 1872, zm. 23 czerwca 1920 w Omsku) był rosyjskim politykiem związanym z partią kadetów, który pełnił funkcję członka białego Rządu Rosyjskiego, działającego na obszarach zajętych przez wojska admirała Aleksandra Kołczaka.
Życiorys
Pochodził z zamożnej rodziny właścicieli ziemskich w Besarabii. W 1900 roku ukończył studia na wydziałach prawa oraz matematyki i fizyki Uniwersytetu Petersburskiego. Następnie przez rok pracował jako nauczyciel w jednym z petersburskich gimnazjów, a w 1902 roku otworzył praktykę notarialną w Twerze. W 1905 roku wstąpił do partii konstytucyjnych demokratów. Od maja 1906 roku przewodził strukturom partyjnym w Twerze i zasiadał w Dumie miejskiej, kierując wieloma jej komisjami. W 1912 roku uzyskał mandat do Dumy Państwowej IV kadencji. Podczas I wojny światowej był przewodniczącym miejskiego komitetu wojskowo-przemysłowego oraz twerskiego oddziału Wszechrosyjskiego Związku Miast. Po obaleniu caratu i utworzeniu Rządu Tymczasowego został jego komisarzem w guberni twerskiej, a następnie komisarzem ds. dobroczynności w Moskwie, kontynuując działalność we Wszechrosyjskim Związku Miast. Po rewolucji październikowej zasiadał w zarządzie Wszechrosyjskiego Związku Handlu i Przemysłu.
Wiosną 1918 roku zaangażował się w tworzący się kontrrewolucyjny ruch białych. Jesienią tego samego roku wyjechał do Kijowa, a potem do Jekaterynodaru, gdzie oddał się do dyspozycji dowódców Armii Ochotniczej. W marcu 1919 roku został wysłany do wojsk admirała Kołczaka na Syberii jako jeden z kandydatów na ministra w białym rządzie.
25 listopada 1919 roku objął stanowisko zastępcy ministra spraw wewnętrznych w rządzie Kołczaka. W grudniu 1919, w końcowym okresie rządów Kołczaka na Syberii, po utracie Omska, stał się jednym z „triumwiratu”, który faktycznie kierował rządem, obok Aleksieja Łarionowa i Michaiła Chanżyna.
19 grudnia mienszewicko-eserowskie Centrum Polityczne rozpoczęło antykołczakowskie powstanie w rejonie Czeriemchowa, a następnie zbrojne wystąpienia przeciwko białym, w tym 24 grudnia w Irkucku. 26 i 27 grudnia Czerwien-Wodali spotkał się z delegacją Centrum Politycznego w imieniu rządu kołczakowskiego, aby negocjować zawieszenie broni oraz zgodę na ewakuację jednostek wiernych admirałowi. Domagał się zgody na odjazd Kołczaka na Zabajkale razem z wcześniej zdobytymi zapasami złota, a także zobowiązań ze strony Centrum Politycznego do kontynuowania walki z bolszewikami. Eserowcy odrzucili te propozycje, nie ufając przedstawicielowi Kołczaka, który w 1918 roku wykazał wrogość wobec wszelkich socjalistów. Następnie Czerwien-Wodali, Chanżyn i Łarionow bezskutecznie prosili przedstawicieli Ententy o umożliwienie ewakuacji Kołczaka, jego ministrów i żołnierzy na Zabajkale. Ostatecznie, po ponad tygodniu walk i negocjacjach z rządem kołczakowskim, 4-5 stycznia Centrum Polityczne przejęło władzę w Irkucku. 4 stycznia adm. Kołczak podpisał w pociągu, na stacji w Niżnieudinsku, akt zrzeczenia się władzy na Syberii na rzecz gen. Antona Denikina, co miało charakter czysto symboliczny, oraz na Dalekim Wschodzie na rzecz atamana Grigorija Siemionowa. Tego samego dnia Czerwien-Wodali oddał się w ręce Centrum Politycznego i został aresztowany.
W kwietniu 1920 roku został przewieziony do Omska, gdzie stanął przed syberyjskim trybunałem rewolucyjnym i został skazany na śmierć. Razem z Czerwien-Wodalym sądzeni byli inni prominentni liderzy syberyjskich białych, którzy w styczniu 1920 roku nie zdołali uciec z Irkucka (m.in. Aleksiej Łarionow, który zdołał uciec za granicę). Postawiono im zarzuty nawoływania do buntu przeciw władzy radzieckiej, doprowadzenia do morderstw i rabunków na ludności cywilnej, przekazywania majątku Republiki Rosyjskiej obcym państwom oraz podżegania ich do prowadzenia wojny przeciwko Rosji. Siedemnastu oskarżonych otrzymało kary więzienia, a siedmiu, w tym Czerwien-Wodali, zostało rozstrzelanych 23 czerwca 1920 roku.
Przypisy
Bibliografia
J. D. Smele, Civil war in Siberia. The anti-Bolshevik government of Admiral Kolchak 1918-1920, Cambridge University Press, Cambridge 1996, ISBN 9780521029074.
