Aleksander Żyw (ur. 3 sierpnia?/16 sierpnia 1905 w Lidzie, zm. 17 września 1995 w Castagneto Carducci) był polskim malarzem o żydowskich korzeniach, który tworzył na emigracji w Wielkiej Brytanii oraz Włoszech.
Życiorys
Młodość
Aleksander (Lola) Żyw przyszedł na świat w Lidzie, w rodzinie Jakowa i Leah Żywów, córki rabina Eliahu Szlomo Horowic-Winograda. Po ukończeniu gimnazjum podjął studia w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie uczył się pod okiem Tadeusza Pruszkowskiego. Był członkiem grupy artystycznej Loża Wolnomalarska, której twórczość charakteryzowała się lirycznymi kompozycjami. Prace Aleksandra Żywa były prezentowane na trzech wystawach w Instytucie Propagandy Sztuki oraz na jednej w Salonie Czesława Garlińskiego. W 1934 roku otrzymał stypendium, które umożliwiło mu podróż po Europie, w dużej części pokonaną pieszo. Podczas pobytu w rejonie Morza Śródziemnego przyjął styl neoimpresjonizmu, koncentrując się na krajobrazach wybrzeża. Osiedlił się w Paryżu, a w momencie wybuchu II wojny światowej przebywał na Korsyce.
II wojna światowa
Po wybuchu wojny dołączył do grupy Polaków we Francji, gdzie formowało się Wojsko Polskie. Po przeszkoleniu awansował na sierżanta i służył jako obsługa ciężkiego karabinu maszynowego w 2 Pułku 1 Dywizji Grenadierów. Po upadku Francji polscy żołnierze otrzymali rozkaz przedostania się do Wielkiej Brytanii, gdzie przegrupowywała się Armia Polska. Przez Pireneje dotarł do Hiszpanii, a następnie przez Portugalię trafił do Szkocji, gdzie został mianowany artystą wojennym w polskiej armii, z którą w 1944 roku brał udział w wyzwoleniu Francji. Z tego okresu pochodzi cykl jego rysunków wojennych, które świadczą o jego umiejętności jako rysownika. Najbardziej znanym dziełem z tego okresu jest obraz Lądowanie na Arromanches (1944), który był prezentowany w Imperial War Museum w Londynie oraz w The Boundary Gallery, również w Londynie. Po wojnie osiedlił się na stałe w Szkocji, gdzie kupił i wyremontował Bell’s Brae w Dean Village w Edynburgu.
Czas powojenny
W okresie powojennym Aleksander Żyw zaczął eksperymentować ze swoją twórczością. Wojna wpłynęła na jego postrzeganie świata, a szok oraz lęk przed brutalnym konfliktem, a także uświadomienie sobie, co stało się z jego rodziną i ojczyzną, spowodowały znaczną zmianę stylistyczną. Te czynniki skłoniły go do ukazania swoich wewnętrznych przeżyć, co oddaliło go od naturalizmu. W swojej walce o wyrażenie siebie stworzył serię obrazów przedstawiających lalki i świeckie postacie, które symbolizowały bezradność wobec złych mocy. Ten okres nie trwał długo, a jego podróże do Paryża i spotkanie z Paulem Klee miały istotny wpływ na jego twórczość, przypominając mu, że malarstwo to nie tylko emocjonalny wentyl, ale także pozytywny wysiłek twórczy. W latach 50. XX wieku jego prace przyniosły mu uznanie w edynburskiej scenie artystycznej, a Aleksander Żyw wystawiał obok takich artystów jak Anne Redpath i William George Gillies. W 1958 roku odwiedził Biennale w Wenecji, gdzie był świadkiem odnowienia ruchu taszystowskiego, z którym się identyfikował. Kolejny etap w twórczości Żywa można uznać za odrzucenie autonomicznego i grubego pędzla charakterystycznego dla koła taszystów.
Późniejsze życie
Pod koniec lat 50. Aleksander zaniechał publicznego prezentowania swoich prac, co trwało do 1967 roku. Wówczas zmienił zdanie i w 1970 roku osiedlił się z żoną na stałe w Toskanii we Włoszech. Dzielił swój czas między malarstwo a uprawę oliwek, a przyroda stała się najczęstszym motywem jego prac z tego okresu. Później zaczął uwieczniać żywioły oraz podkreślać ulotność jako świadectwo upływu czasu, posługując się żywymi kolorami. W ostatnim okresie twórczości znaczną część jego dzieł stanowiły obrazy transcendentalne, a cykl Meteor zawierał wyraźne chrześcijańskie motywy.
17 września 1995 roku zmarł w swoim domu w pobliżu Castagneto Carducci.
Małżeństwa i dzieci
Jego pierwszą żoną była Tola Korian, aktorka i pieśniarka, z którą się rozwiódł. Po wojnie ożenił się po raz drugi, jego żoną została Brytyjka Leslie Goddard. Razem zamieszkali w Szkocji. Mieli dwóch synów, z których jeden – Adam (1948–2005) był architektem i rzeźbiarzem.
Twórczość
Aleksander Żyw jest uważany za jednego z najciekawszych malarzy emigracyjnych, którzy wyłonili się z Polski w XX wieku. Jego kariera, trwająca przez siedem dekad, obejmowała wystawy w całej Europie, w takich miastach jak Warszawa, Paryż, Edynburg, Londyn oraz Mediolan, a także wielu innych. Jego prace znajdują się w licznych kolekcjach, zarówno prywatnych, jak i publicznych, w tym w Tate Britain. Najważniejsza publikacja dotycząca Aleksandra Żywa została napisana przez Douglasa Halla i nosi tytuł Art in Exile, Polish Painters in Post-War Britain (2008).
Przypisy
Bibliografia
Aleksander Żyw, The Scottish Gallery
Obituary: Aleksander Zyw, The Independent 3.11.1995
