Aleksander Zakariadze (gruz. ალექსანდრე ზაქარიაძე; ros. Александр Караманович Закариадзе; urodzony 4 lutego?/16 lutego 1884 w Simoneti, zmarły 12 maja 1957 w Paryżu) był gruzińskim oficerem kontraktowym Wojska Polskiego oraz generałem dywizji.
Pochodzenie i rodzina
Urodził się 4 lutego 1884 roku we wsi Simoneli jako najmłodszy z szóstki rodzeństwa, syn Karamanowa, włościanina z kutaiskiej guberni. Ukończył 6-klasową miejską szkołę realną w Kutaisi.
Służba w armii rosyjskiej
1 września 1901 roku wstąpił do wojska jako szeregowy junkier do tyflijskiej junkierskiej szkoły piechoty 1 stopnia. Po ukończeniu szkoły z wyróżnieniem 14 lipca 1904 roku, w wyniku rozkazu wyższego dowództwa, został przydzielony do 79 Kureńskiego Pułku Piechoty Generała Feldmarszałka Księcia Woroncewa (późniejszego 79 Pułku Piechoty Jego Imperatorskiej Wysokości Wielkiego Księcia Pawła Aleksajewicza). W październiku tego samego roku został oddelegowany do Rezerwowej Mangurskiej Armii, gdzie od 17 grudnia 1904 roku służył w 147 Samarskim Pułku Piechoty, będącym częścią 20 Dywizji Piechoty, początkowo jako dowódca 10, a od 25 czerwca 1905 roku, 11 kompanii piechoty. Od 12 lutego 1906 roku ponownie służył w 79 Kureńskim Pułku Piechoty, stacjonując kolejno w Baku (od 29 marca 1906 roku) i Tyflisie (od 3 lipca 1906 roku), gdzie pełnił obowiązki młodszego oficera w szkole pułkowej, a także został sekretarzem sądu pułkowego.
W 1910 roku rozpoczął naukę w Nikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego, którą ukończył z wyróżnieniem w 1912 roku, zdobywając kurs I kategorii. Po akademii został oddelegowany do macierzystego 79 Pułku Piechoty na roczną praktykę dowódcy kompanii. W 1914 roku służył w 15 Grenadierskim Tyfliskim Pułku Jego Imperatorskiej Wysokości Wielkiego Księcia Konstantina Konstantynowicza. W czasie I wojny światowej był oficerem rosyjskiego Sztabu Głównego oraz adiutantem sztabu 3 Kaukaskiej Dywizji Kawalerii. Od 13 grudnia 1915 do 3 stycznia 1917 roku pełnił funkcję oficera sztabowego do zadań specjalnych przy sztabie 27 Korpusu Armijnego.
Służba w armii Zakaukaskiej Demokratycznej Republiki Federacyjnej i armii gruzińskiej
Po wybuchu rewolucji październikowej i rozpadzie rosyjskiego Frontu Kaukaskiego, wstąpił do nowo utworzonego wojska Zakaukaskiej Demokratycznej Republiki Federacyjnej, obejmującej Armenię, Azerbejdżan i Gruzję. Po ogłoszeniu 26 maja 1918 roku aktu niepodległości Gruzji, kontynuował służbę w siłach zbrojnych Demokratycznej Republiki Gruzińskiej. W latach 1920–1921 pełnił funkcję szefa Sztabu Generalnego armii gruzińskiej. Po utracie niepodległości przez Gruzję w marcu 1921 roku, udał się do Konstantynopola, gdzie zgrupowało się około 750 gruzińskich emigrantów, w większości oficerów i członków rządu oraz Rady Narodowej Gruzji.
Służba w Wojsku Polskim
Do Polski przybył 16 grudnia 1922 roku w ostatniej grupie 48 junkrów z Konstantynopola. Od 8 stycznia do 23 kwietnia 1923 roku uczęszczał jako hospitant na IV turnus kursu dowódców pułku w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie. Następnie, po odbyciu półrocznej praktyki w Dowództwie 1 Dywizji Piechoty Legionów, studiował jako hospitant w Wyższej Szkole Wojennej od 23 października 1923 roku do 30 września 1924 roku. W opinii ówczesnego komendanta szkoły, gen. dyw. Aurelego Serda-Teodorskiego, z 2 września 1924 roku, Zakariadze był „… wybitnym oficerem, o niezwykłej wiedzy wojskowej, wielkich zaletach charakteru i ducha. Byłby cennym nabytkiem dla Armii Polskiej”. Po ukończeniu Wyższej Szkoły Wojennej pozostawał w dyspozycji komendanta szkoły aż do 1939 roku, uczestnicząc w corocznych ćwiczeniach szkolnych. Pełnił obowiązki reprezentanta gruzińskich oficerów w Wojsku Polskim oraz nieformalnego przedstawiciela emigracyjnego rządu gruzińskiego w Warszawie. Kolejny komendant Wyższej Szkoły Wojennej, gen. bryg. Tadeusz Kutrzeba, w 1937 roku opisał gen. Zakariadze jako „oficera kontraktowego, który nie pełnił żadnej służby, a jest jedynie na etacie WSWoj. Solidny, spokojny, lojalny, interesujący się bieżącą prasą sowiecką”. Pod koniec 1938 roku, po zajęciu przez Polskę Zaolzia, złożył pisemną deklarację do ówczesnego Szefa Sztabu Głównego, w której wyraził gotowość gruzińskich oficerów kontraktowych do walki u boku polskich kolegów.
Dalsze losy i rodzina
Po wybuchu II wojny światowej został wzięty do niewoli, jednak Niemcy po dwóch tygodniach go wypuścili. Oddano go pod sąd, lecz zarzuty zostały obalone, co skutkowało zakazem opuszczania Warszawy oraz stałym nadzorem komendanta miasta i gestapo. Gdy Armia Czerwona zbliżała się do Warszawy, uzyskał pozwolenie na wyjazd do Niemiec, gdzie przez pewien czas mieszkał w okolicach Salzburga. Po zakończeniu wojny osiedlił się w Paryżu, gdzie istniała duża kolonia gruzińska oraz działał emigracyjny rząd gruziński.
Był wdowcem od 1934 roku, miał dwóch synów, urodzonych w 1911 i 1912 roku. Zmarł 12 maja 1957 roku w Paryżu.
Awanse
- podoficer-junkier – 7 listopada 1902 roku
- mł. rapciowy junkier – 8 listopada 1903 roku
- st. rapciowy junkier – 27 lutego 1904 roku
- podporucznik – 9 sierpnia 1904 roku ze starszeństwem od 5 września 1903 roku
- porucznik – 10 sierpnia 1907 roku
- sztabs-kapitan – 10 sierpnia 1911 roku
- kapitan – ze starszeństwem z 10 sierpnia 1913 roku
- podpułkownik – 1916 roku ze starszeństwem od 6 grudnia 1915 roku
Odznaczenia
Rosyjskie:
- Order św. Anny 4 st. – 15 maja 1905 roku za odwagę w wojnie rosyjsko-japońskiej;
- Order św. Anny 3 st. – 19 maja 1912 roku;
- Order św. Stanisława 3 st. – 1911 roku;
- Szabla św. Jerzego – 9 marca 1915 roku;
- Jasno-brązowy medal pamiątkowy za wojnę rosyjsko-japońską w latach 1904-1905;
Uwagi
Bibliografia
- Spisok Generalnowo sztaba. Isprawlien na 01.06.1914. Pietrograd, 1914;
- Spisok Generalnowo sztaba. Isprawlien na 01.01.1916. Pietrograd, 1916;
- Spisok Generalnowo sztaba. Isprawlien na 03.01.1917. Pietrograd, 1917;
- Spisok połkownikam po starszenstu z 1909, s. 831.
- Z. G. Kowalski, Najliczniejsza mniejszość. Gruzini, Azerowie i inni przedstawiciele narodów Kaukazu w Wojsku Polskim w okresie międzywojennym [w:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939, zbiór studiów pod red. Z. Karpusa i W. Rezmera, Toruń 2001, s. 177-201.
