Aleksander z Abonoteichus (około 105 – około 170) był greckim mistykiem oraz prorokiem, który założył kult Glykona, szybko zdobywając popularność w cesarstwie rzymskim. Najbardziej szczegółowy opis jego działań znajduje się w dziele współczesnego mu pisarza Lukiana z Samosat, zatytułowanym Aleksander, albo fałszywy prorok.
Żywot Aleksandra według Lukiana
Opis życia i działalności Aleksandra przedstawiony przez Lukiana jest zdecydowanie krytyczny. Lukian przyznaje, że miał osobisty konflikt z Aleksandrem, który zwalczał epikurejczyków, do których należał także Lukian. W jego relacji Aleksander jawi się jako oszust, który podszywał się pod proroka wymyślonego przez siebie boga Glykona oraz założył wyrocznię w Abonuteichos (Ἀβωνότειχος, dzisiejsze İnebolu w Turcji), z której czerpał korzyści finansowe. Jego działalność obejmowała zarówno wieszcznienie, jak i uzdrawianie. Razem z bogiem Glykona miał leczyć bezpłodność zamożnych kobiet (według Lukiana, sam miał z nimi płodzić dzieci). Towarzyszący mu bóg Glykona, przedstawiany w postaci węża z ludzką głową, miał być rodzajem dużej pacynki z mechanizmem, który dawał wrażenie, że potrafi mówić. Aleksander zyskał grupę uczniów, których wysyłał w celach misjonarskich od Pontu do Rzymu. Otrzymał wsparcie prokonsula Azji i poślubił mu swoją córkę. Ku czci Aleksandra jako boga miały być ustanowione misteria. Jego rad poszukiwali nawet senatorowie oraz Sewerian, namiestnik Kapadocji, gdy wyruszał przeciwko Partom. Według Lukiana, większość przepowiedni Aleksandra była fałszywa: Sewerian poniósł porażkę, mimo pozytywnej wróżby. Aleksander miał także przesłać błędną radę do samego Marka Aureliusza, gdy ten wyruszył przeciwko Germanom. Dodatkowo, Aleksander doprowadził do zmiany nazwy Abonuteichos, uważanej za barbarzyńską, na grecką – Ionopolis. Lukian spotkał się z Aleksandrem osobiście około roku 160-165. Aleksander był uczniem Apoloniusza z Tiany, nie tolerował epikurejczyków ani chrześcijan.
Kwestią dyskusyjną jest wiarygodność tekstu Lukiana. Utrzymany jest w konwencji satyry, co sprawia, że posługuje się ironią i dąży do skrajnie negatywnego obrazu Aleksandra. Z drugiej strony, wiele informacji zawartych w jego tekście znajduje potwierdzenie w historii. Zarówno prokonsul Azji, wymieniony jako zwolennik Aleksandra, jak i inni rzymscy namiestnicy to postacie historyczne. Wspomniane w tekście wojskowe wyprawy Seweriana i Marka Aureliusza również mają podstawy w faktach. Działalność wyroczni w Abonuteichos jest potwierdzona przez epigrafikę, a zmiana nazwy miasta na Ionopolis znajduje potwierdzenie w numizmatyce. Istnienie i popularność kultu Glykona aż do IV wieku są udokumentowane archeologicznie. Wyrocznia w Abonuteichos najprawdopodobniej przypominała inne ówczesne wyrocznie.
Linki zewnętrzne
Bibliografia
Lukian, Dialogi, przeł. W. Madyda, (Wrocław 2006).
Jones, C. P. Culture and Society in Lucian (Cambridge, MA, 1986).
