Aleksander Wołkowycki
Aleksander Wołkowycki (ur. 1895 w Zabłotczyźnie, zm. 17 kwietnia 1945) był białoruskim nauczycielem oraz jednym z inicjatorów rozwoju szkolnictwa w Narewce na Podlasiu, a także aktywistą białoruskim.
Życiorys
Wołkowycki pochodził z białoruskiej rodziny chłopskiej. W 1902 roku rozpoczął edukację w szkole podstawowej w Narewce. Po zakończeniu nauki w Seminarium Nauczycielskim w Świsłoczy, które miało istotny wpływ na jego rozwój jako nauczyciela, podjął pracę w białoruskiej szkole we wsi Prykaleś (powiat wołkowyski) do 1919 roku, kiedy to szkoła została zamknięta przez władze niemieckie. Z powodu polityki narodowościowej II Rzeczypospolitej nie mógł kontynuować nauczania, więc do 1926 roku pracował w gospodarstwie, a później jako brakarz w Puszczy Białowieskiej. Do zawodu nauczyciela wrócił w jesieni 1939 roku, otrzymując stanowisko kierownika Szkoły Podstawowej w Masiewie, w której uczył do wybuchu niemiecko-radzieckiej wojny w 1941 roku. W wyniku akcji „oczyszczania Puszczy Białowieskiej”, zainicjowanej przez Hermanna Göringa, rodzina Wołkowyckiego musiała opuścić swoje tereny. W okolicznych wsiach przeprowadzono zniszczenia, mające na celu utworzenie strefy niezamieszkanej wokół Puszczy, co miało utrudnić działalność partyzantów. Krótko mieszkał w Koźlikach, po czym wrócił do swojej rodzinnej miejscowości. W 1942 roku rozpoczął pracę w fabryce przeróbki karpiny w Skupowie, a po jej zniszczeniu powrócił do Narewki. W latach 1941–1944 był członkiem Komitetu białoruskiego, który wspierał ludność białoruską, koncentrując się na działalności oświatowo-kulturalnej oraz budzeniu białoruskiej świadomości narodowej. Po wyzwoleniu Narewki z rąk hitlerowskich (lipiec 1944) podjął pracę jako nauczyciel w Publicznej Szkole Podstawowej w Narewce. 22 grudnia 1944 roku wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, gdzie pełnił funkcję sekretarza Koła PPR w Narewce. Został zamordowany 17 kwietnia 1945 roku przez zbrojny oddział Armii Krajowej Obywateli, dowodzony przez Zygmunta Szendzielarza. Zgodnie z informacjami Instytutu Pamięci Narodowej, Wołkowycki został stracony, wraz z trzema innymi komunistami z Narewki, na mocy wyroku Wojskowego Sądu Specjalnego Obwodu AKO Bielsk Podlaski.
Kontrowersje
W 2017 roku, na wniosek środowisk narodowych oraz Instytutu Pamięci Narodowej, rada gminy Narewka podjęła decyzję o usunięciu Aleksandra Wołkowyckiego z listy patronów szkoły podstawowej. Zgodnie z ustaleniami białostockiego oddziału IPN, Wołkowycki miał być autorem donosu do Gestapo z 1943 roku, co doprowadziło do aresztowania i śmierci Eugeni Siedzik, matki Danuty Siedzikówny, znanej jako „Inka”. Białoruscy działacze i historycy uważają, że oskarżenia wobec Wołkowyckiego o kolaborację i działalność komunistyczną są częścią większej kampanii mającej na celu zmianę patrona szkoły w Narewce na „Inkę”. Prof. Oleg Łatyszonek z Białoruskiego Towarzystwa Historycznego zauważa, że w oczach białoruskich Wołkowycki został zamordowany z powodu swojej pracy na rzecz białoruskiej edukacji. Nie miał możliwości nauczania w Polsce międzywojennej, a jego działalność w białoruskim szkolnictwie w czasie okupacji mogła być postrzegana jako zagrożenie przez narodowe ambicje organizacji zbrojnych. Mimo przynależności do kolaboracyjnego Komitetu białoruskiego, po wojnie Wołkowycki nie został uznany za ideologicznego zdrajcę, a jego działalność edukacyjna mogła być kontynuowana. Prof. Łatyszonek podkreśla, że Wołkowycki zginął, ponieważ był aktywnym Białorusinem, który promował białoruską oświatę.
W 1968 roku Szkoła Podstawowa w Narewce przyjęła imię Aleksandra Wołkowyckiego.
Upamiętnienie
Aleksander Wołkowycki był patronem ulicy oraz Szkoły Podstawowej w Narewce od 1968 do 2017 roku. Po tym czasie nazwa ulicy została zmieniona na Lipową, a patron szkoły został usunięty. W 2018 roku zlikwidowano również tablicę na pomniku w centrum Narewki, na której widniało nazwisko Wołkowyckiego.
