Aleksander (Olelko) Włodzimierzowic (urodzony 1395 lub wcześniej, zmarły 1454) był kniaziem litewskim, a także księciem słuckim i kopylskim w latach 1398/1399-1443 oraz księciem kijowskim od 1442 do 1454. Był najstarszym synem Włodzimierza Olgierdowica oraz jego nieznanej z imienia żony, a także wnukiem wielkiego księcia litewskiego Olgierda.
Życiorys
Ojciec Aleksandra, znanego jako Olelko, był jednym z starszych synów wielkiego księcia litewskiego Olgierda (zm. 1377) z jego pierwszego małżeństwa. W przeciwieństwie do swoich rodzeństwa, Andrzeja Garbatego i Dymitra Starszego, Włodzimierz współpracował z przyrodnimi braćmi, z których najważniejszą rolę odgrywał Jagiełło. Po opanowaniu Kijowa przez Litwę w 1362 roku, Włodzimierz otrzymał od ojca tytuł księcia kijowskiego, którym zarządzał do 1394 roku, a następnie, z rąk księcia Witolda, otrzymał księstwo kopylskie. Po śmierci ojca (1398 lub później) Olelko przejął księstwo kopylskie, mimo że książęta litewscy nie posiadali swoich tytułów ani dożywotnio, ani dziedzicznie.
Aby zacieśnić więzi Olelka z dworem wileńskim, Witold, już jako wielki książę litewski, ożenił go z swoją wnuczką Anastazją, córką Zofii, która była jego córką, oraz Wasylia I, wielkiego księcia moskiewskiego. Ceremonia ślubna miała miejsce 22 sierpnia 1417 roku, a uroczystości weselne trwały przez cały tydzień. Po ślubie Witold prawdopodobnie nadał nowożeńcom księstwo słuckie, które wcześniej należało do ojca Olelka. Pięć lat później Olelko oraz jego młodsi bracia Iwan i Andrzej uczestniczyli w wojnie z zakonem krzyżackim, a w 1428 roku Olelko brał udział w wyprawie Witolda na Nowogród.
Po śmierci Witolda (1430) niektórzy litewscy możnowładcy rozważali nominację Olelka na wielkiego księcia, co świadczyło o jego dużej popularności i silnych powiązaniach rodzinnych. Nie ma jednak pewności, czy Olelko miał realne szanse na przejęcie władzy. Wkrótce zaangażował się w konflikty między Świdrygiełłą (wielki książę litewski 1430-32) a Zygmuntem Kiejstutowicem (wielki książę litewski 1432-1440). Najpierw poparł Świdrygiełłę, potem przeszedł na stronę Zygmunta, ale ostatecznie znalazł się znowu po stronie najmłodszego Olgierdowica. Z tego powodu Zygmunt uwięził Olelka wraz z żoną i synami. Ich uwolnienie nastąpiło po zabójstwie Zygmunta przez spiskowców dowodzonych przez książęta Czartoryskich. Po obwołaniu Kazimierza, syna Jagiełły, nowym wielkim księciem, Olelko wsparł nowego władcę, co pozwoliło mu odzyskać Kopyl i objąć rządy w Kijowie w imieniu hospodara. Olelko zmarł w 1454 roku i został pochowany w kijowskiej Ławrze Pieczerskiej. Jego żona zmarła w 1470 roku, wcześniej wstępując do zakonu jako mniszka.
Po śmierci Olelka zniesiono udzielne księstwo kijowskie, a Kazimierz Jagiellończyk powołał namiestnika w Kijowie, którym został Semen, syn Olelka. Semen, mimo to, wciąż uważał się za udzielnego księcia kijowskiego. Po jego śmierci nowym namiestnikiem litewskiego hospodara został Marcin Gasztołd, co doprowadziło do ostatecznej likwidacji księstwa kijowskiego, a wiele lat później do tragicznej śmierci kolejnego Olelkowica – Michała.
Od Olelka Włodzimierzowica wywodzą się kniaziowie Olelkowicze-Słuccy, z których ostatnia przedstawicielka, Zofia (zm. 1612), została uznana za prawosławną świętą.
Dziećmi Olelka i Anastazji byli:
- Semen (Szymon), urodzony ok. 1420, zmarły 1470,
- Michał, stracony w 1481 za próbę zamachu na Kazimierza Jagiellończyka,
- Aleksander (?), wzmiankowany w 1455 jako student Akademii Krakowskiej,
- Barbara, żona księcia mazowieckiego Bolesława IV,
- Eudoksja, żona hospodara mołdawskiego Stefana Wielkiego,
- Aleksandra,
- córka, żona kniazia Jerzego Fiodorowica Prońskiego,
- córka, żona kniazia Siemiona Juriewica.
Przypisy
Bibliografia
Jan Tęgowski, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Poznań – Wrocław 1999, s. 86-90, ISBN 83-913563-1-0.
Józef Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy od końca XIV wieku, Warszawa 1895, s. 327-329.
