Aleksander Wiśniowiecki (ur. około 1560, zm. na początku września 1594) – kniaź, starosta czerkaski, kaniowski, korsuński, lubecki oraz łojowski. Był przedstawicielem „królewskiej” gałęzi rodziny książąt Wiśniowieckich oraz twórcą ekonomicznych podstaw potęgi tego rodu.
Życiorys
Aleksander był najstarszym synem Michała Wiśniowieckiego, który później został kasztelanem kijowskim, oraz Elżbiety (Halszki) Zenowiczówny. Nie zachowały się informacje na temat jego dzieciństwa ani wykształcenia. Mówił po polsku, a jego ojciec posługiwał się zarówno językiem ruskim, jak i polskim, zawsze jednak podpisując się cyrylicą, niezależnie od języka dokumentu.
W dniu 15 września 1580 roku otrzymał przywilej na starostwa czerkaskie i kaniowskie po swoim ojcu. Dokument ten został podpisany przez króla Stefana Batorego w czasie wojny polsko-moskiewskiej pod Wielkimi Łukami. W tej samej wyprawie brał udział Michał Wiśniowiecki. Przekazanie starostw, które zostało potwierdzone przywilejem królewskim, prawdopodobnie świadczy o udziale Aleksandra w tych wydarzeniach. Mimo że starszy Wiśniowiecki zachował tytuły starosty czerkaskiego i kaniowskiego do końca swojego życia (1584), Aleksander przejął faktyczne zarządzanie tymi starostwami. Ze względu na ich rozległość oraz położenie na granicy Dzikich Pól, zarządzanie nimi czyniło starostę osobą o dużym znaczeniu publicznym, co wiązało się również z obowiązkiem obrony południowo-wschodniej granicy Korony. Aleksander musiał zmagać się z ciągłymi najazdami tatarskimi, próbami utrzymania kontroli nad Kozakami oraz wykorzystywaniem ich siły militarnej do ochrony granic. Przeprowadzał także działania kolonizacyjne na pustkowiach zadnieprzańskich, dbając przy tym o własne interesy i powiększanie swojego majątku, co wypełniło jego życie.
Młody starosta rozpoczął energiczne działania. Już w 1581 roku król upominał go, aby przestrzegał przywilejów mieszczan kaniowskich, które skarżyły się na użytkowanie gruntów wokół miasta oraz prawa łowieckie. Wkrótce pojawił się konflikt z Michałem Bajbuzą, najważniejszym wówczas posiadaczem ziem na Zadnieprzu i ojcem Tychona. W styczniu 1592 roku Aleksander został członkiem komisji królewskiej, której celem było stłumienie powstania Kosińskiego. 2 lutego 1593 roku uczestniczył w rozgromieniu oddziałów Kosińskiego w bitwie pod Piątkiem, jednak był zwolennikiem zawarcia ugody z pokonanymi buntownikami. W dniu 22 maja 1593 roku został oblężony przez zbuntowanych Kozaków Kosińskiego w Czerkasach, ale jego kontratak doprowadził do rozbicia atakujących oraz śmierci przywódcy powstania, co zakończyło ten konflikt.
Uwagi
Bibliografia
Teodor Żychliński, Złota księga szlachty polskiej, R XV, Poznań 1893
Józef Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa 1895, reprint Warszawa 1994, ISBN 83-901823-0-0.
Ilona Czamańska, Wiśniowieccy: Monografia rodu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2007, ISBN 83-7177-229-7.
