Aleksander Wielopolski
Aleksander Wielopolski, herbu Starykoń, urodził się 13 marca 1803 roku w Sędziejowicach, a zmarł 30 grudnia 1877 roku w Dreźnie. Był on polskim politykiem, hrabią w Królestwie Kongresowym od 1820 roku, margrabą Gonzaga-Myszkowskim oraz XIII ordynatem pińczowskim. Pełnił funkcję naczelnika Rządu Cywilnego, wiceprezesa Rady Stanu Królestwa Kongresowego oraz szambelana na dworze królewskim Mikołaja I Romanowa w 1830 roku.
Życiorys
W 1813 roku rozpoczął naukę w Cesarsko-Królewskiej Terezjańskiej Akademii Szlacheckiej. W latach 1817–1820 uczęszczał do Liceum Warszawskiego, a w 1820 roku zapisał się na Wydział Prawa Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W 1822 roku zrezygnował z dalszej edukacji i udał się do Paryża przez Wrocław. W 1823 roku uzyskał dyplom doktora filozofii oraz magistra sztuk wyzwolonych w Getyndze. Jego praca doktorska, opublikowana w 1824 roku, nosiła tytuł „O idei Wieczności”. W trakcie powstania listopadowego zrealizował misję dyplomatyczną do Londynu w imieniu Rządu Narodowego, towarzysząc Aleksandrowi Walewskiemu. W 1831 roku został wybrany posłem z powiatu grodzieńskiego na sejm powstańczy. Podczas tego powstania wydawał dziennik „Zjednoczenie”, w którym, opowiadając się za monarchią szlachecką, krytykował lewicę.
Po klęsce powstania współpracował z „Kwartalnikiem Naukowym” wydawanym w Krakowie przez Antoniego Zygmunta Helcla. Wraz z nim oraz Pawłem Popielem wpłynął na ideowe koncepcje nowo tworzącego się stronnictwa konserwatystów krakowskich.
W 1846 roku, zainspirowany brutalnością wydarzeń w Galicji, napisał „List szlachcica polskiego do ks. Metternicha”, w którym postulował sojusz Polski z Imperium Rosyjskim przeciwko Królestwu Prus i Cesarstwu Austrii. W 1848 roku był jednym z założycieli galicyjskiego stronnictwa konserwatywnego oraz uczestnikiem Kongresu Słowiańskiego w Pradze.
27 marca 1861 roku został mianowany dyrektorem głównym w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, dzięki wsparciu prokuratora generalnego neofity Juliusza Enocha. Wielopolski postanowił zlikwidować Towarzystwo Rolnicze i Delegację Miejską oraz wprowadzić represje wobec konspiracji narodowej, a jednocześnie zapewnić równouprawnienie ludności żydowskiej. W nocy z 7 na 8 kwietnia przedłożył namiestnikowi księciu generałowi Michaiłowi Gorczakowowi „ustawę o zbiegowiskach”, zezwalającą na użycie siły wobec ludności cywilnej, co doprowadziło do masakry niewinnych ludzi w Warszawie 8 kwietnia.
Na swoim stanowisku ograniczył samowolę urzędników carskich, zastępując ich Polakami. Opracował plan zwiększenia liczby szkół podstawowych i średnich, a w 1862 roku utworzył w Warszawie, wykorzystując bazę Akademii Medyko-Chirurgicznej, Szkołę Główną. Kontynuację reform oświaty powierzył Kazimierzowi Krzywickiemu. Przywrócił Radę Stanu Królestwa Polskiego, wprowadził reformy administracyjne dotyczące samorządu gmin miejskich i wiejskich, powiatów oraz guberni. Zasłużył się również wprowadzeniem oczynszowania chłopów oraz równouprawnienia Żydów. Jego apel o uznanie status quo przez Polaków oraz rezygnację z dążeń niepodległościowych doprowadził do konfliktu z wieloma polskimi działaczami, a jego odważne reformy zrażały carską administrację.
W związku z niezgodą z agresywnymi władzami rosyjskimi w Warszawie, złożył dymisję i w 1861 roku udał się do Petersburga. Tam zdobył poparcie dworu dla swoich poglądów, argumentując, że jedynie poważne ustępstwa wobec Polaków mogą uspokoić „wrzącą” sytuację w Królestwie. W czerwcu 1862 roku powrócił jako naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego. 7 i 15 sierpnia 1862 roku Ludwik Ryll i Jan Rzońca dokonali nieudanych prób zamachu na jego życie.
W obliczu groźby wojny stronnictwo białych zaproponowało mu współpracę, jednak odmówił. W 1863 roku, aby powstrzymać Polaków przed konfrontacją z Rosją, zarządził tzw. „brankę” do wojska rosyjskiego, wprowadzając zasady wyboru tylko elementów nieprawomyślnych. Opozycja zdecydowała się na rozpoczęcie powstania. Na wieść o jego wybuchu stwierdził: „wrzód pękł”, będąc przekonanym, że powstanie uda się stłumić w ciągu kilku tygodni, co umożliwi powrót do reform. Wobec niepowodzeń w opanowaniu nastrojów rewolucyjnych utracił zaufanie cara Aleksandra II i został zdymisjonowany. W lipcu 1863 roku opuścił Warszawę. Zniechęcony do polityków polskich i rosyjskich oraz do społeczeństwa polskiego, resztę życia spędził w Dreźnie w stanie bezczynności.
Zmarł po długiej chorobie. Jego ciało sprowadzono do kraju i pochowano w podziemiach kościoła pw. św. Ducha i Matki Boskiej Bolesnej w Młodzawach Małych, nekropolii ordynatów pińczowskich. Jego marmurowy nagrobek znajduje się w kościele, pomiędzy prezbiterium a północnym ramieniem transeptu.
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Franciszka Józefa (1870, Austro-Węgry)
Rodzina
Był synem Józefa Stanisława Wielopolskiego oraz Eleonory z Dembińskich. Dwukrotnie żonaty: najpierw z Teresą Potocką herbu Pilawa (1806–1831), a następnie z Pauliną Apolonią Potocką (1813–1895), która urodziła mu trzech synów: Zygmunta Andrzeja (XIV ordynata), Józefa (1834–1901) oraz Władysława (zmarł w 1849 roku).
Pamięć o Wielopolskim
Postać Aleksandra Wielopolskiego została uwieczniona w piosence Przemysława Gintrowskiego, napisanej do słów Jerzego Czecha, zatytułowanej „Margrabia Wielopolski”. W powieści Władysława Terleckiego „Dwie głowy ptaka” występuje jako postać, która przedstawia swoje racje, a także jest jednym z głównych bohaterów w książce Zofii Kossak „Dziedzictwo”. Obraz Jacka Malczewskiego „Hamlet polski. Portret Aleksandra Wielopolskiego” z 1903 roku, wbrew powszechnym przekonaniom, nie przedstawia Aleksandra Wielopolskiego, Naczelnika Rządu Cywilnego Królestwa Kongresowego, lecz jego wnuka o tym samym imieniu (1861–1914).
Przypisy
Bibliografia
Zbigniew Stankiewicz: Dzieje wielkości i upadku Aleksandra Wielopolskiego. Warszawa: 1967.
Robert Zwierzyniecki: Ordynacja Myszkowskich, czyli kto miał Chroberz, Książ i Szaniec. Kraków: Ridero, 2017, s. tak. ISBN 978-83-8104-906-1.
Linki zewnętrzne
Publikacje A. Wielopolskiego w zbiorach Biblioteki Narodowej – wersja cyfrowa na Polona.pl
