Aleksander Wielki odwiedza pracownię Apellesa (Pracownia Apellesa) – jeden z trzech obrazów autorstwa Willema van Haechta, który należy do grupy dzieł znanych jako obrazy w obrazie.
W XVII wieku w Holandii zaczęto tworzyć dzieła przedstawiające galerie obrazów oraz pracownie artystyczne. Na jednym płótnie gromadzono różnorodne dzieła malarskie i rzeźbiarskie wcześniejszych mistrzów oraz eksponowano zbiory mecenasów sztuki.
Obrazy Haechta
Prekursorem tematyki obrazów w obrazie był holenderski malarz Willem van Haecht. Namalował on trzy obrazy, z których pierwszy powstał w 1628 roku i nosi tytuł Gabinet van Geesta. Haecht ukazał w nim galerię sztuki swojego mecenasa Cornelisa van der Geesta z Antwerpii. W przestronnej komnacie wypełnionej dziełami sztuki zgromadziło się wielu zamożnych i wpływowych gości, którzy podziwiają lub kupują obrazy. Po lewej stronie znajduje się arcyksiążę austriacki Albrecht VII Habsburg wraz z małżonką Izabelą oraz współregenci Niderlandów, którzy gościli w galerii w 1615 roku. Wśród postaci dostrzegamy także Rubensa, a w kapeluszu widocznego jest Władysław Waza, który w trakcie podróży po Europie odwiedził Brukselę 6 września 1624 roku. Prezentującym obraz jest sam gospodarz. Na ścianach widać dzieła starszych mistrzów, jak również prace współczesnego malarza, Rubensa.
Drugim dziełem Haechta jest obraz stworzony w 1629 roku, znany jako Pracownia Apellesa lub Aleksander Wielki odwiedza pracownię Apellesa. Płótno ukazuje scenę, w której grecki artysta dworski Apelles maluje portret swojej ukochanej, Pankaspe, kochanki Aleksandra Wielkiego. Zgodnie z legendą, Apelles zakochał się w Pankaspe, a Aleksander ofiarował ją mu w zamian za namalowany portret. W XVII wieku Rubens był nazywany Apellesem z Antwerpii. Artysta oraz modelka otoczeni są przez mężczyzn i kobiety, a wśród nich stoi sam Aleksander. Akcja rozgrywa się w galerii, gdzie na ścianach widoczna jest kolekcja Cornelisa van der Geesta. W odróżnieniu od pierwszego obrazu, z komnaty pełnej dzieł, w tym dziele znajduje się korytarz prowadzący do okrągłego pomieszczenia z wnękami wypełnionymi rzeźbami. Podobne galerie istniały w domu Rubensa, co mogło stanowić inspirację dla dzieła Haechta. Na ścianach można dziś zidentyfikować prezentowane obrazy. W lewym dolnym rogu widnieje obraz pt. Bitwa Amazonek autorstwa Rubensa, na górze po prawej stronie z kolei znajduje się inny jego obraz Pijany Sylem. U dołu po prawej stronie dostrzegamy także Bankiera z żoną autorstwa Quentina Massysa.
Obrazy innych malarzy
Moda na obrazy tego typu w XVII-wiecznej Holandii zaowocowała wieloma dziełami twórców niderlandzkich. Do tej grupy zalicza się Frans Francken Młodszy, który namalował obrazy W galerii oraz Kunstkamera, a także dzieła: Arcyksiążę Albert i Izabela zwiedzają Collector’s Cabinet (Jana Brueghla Starszego i Hieronymusa) oraz Archduke Leopold Wilhelm w Galerii Bussels autorstwa Davida Teniersa.
Brueghel, prócz obrazów, na swoim płótnie ukazał znane rzeźby, takie jak Alegoria Architektury autorstwa Giambologna. Goście w galerii oglądają różne niezwykłe postacie zwierząt oraz eksponaty, w tym globus z ówczesnymi zarysami kontynentów. Na centralnym planie widnieje para królewska, która jest mecenasem sztuki, a ich rolę akcentuje duży kwiat słonecznika po lewej stronie, nieznany w Europie przed wyprawami Kolumba. Po jego pojawieniu stał się symbolem książęcego mecenatu.
Teniers namalował dwa obrazy o tej samej nazwie. Na płótnie znajdującym się obecnie w Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu przedstawia ścianę pełną dzieł znanych malarzy. Na samej górze, po lewej stronie, widnieje obraz Trzej filozofowie autorstwa Giorgione (1525, Wiedeń). Następnie Adoracja trzech króli autorstwa Paolo Veronese (dziś zaginiony), oraz Actaeon autorstwa Tycjana. W dolnym rzędzie, drugim od lewej strony, znajduje się dzieło Raising of the youth of Nain autorstwa Paolo Veronese z lat 1565/70. W trzecim rzędzie możemy zobaczyć prace m.in. Dosso Dossiego (Święty Hieronim), Franceska Bassana (Dobry samarytanin), Tycjana (Maria z Dzieciątkiem i świętymi). W dolnym rzędzie dostrzegamy jeszcze dwa jego dzieła: Madonna z wiśniami oraz Chrystus z kobietą cudzołożną. Obok nich wyróżnia się Judytę z głową Holofernesa autorstwa Carlo Saraceni, Święta rodzina z Magdaleną i św. Janem Vecchia, a także Jezus z uczonymi w świątyni autorstwa Jusepe de Ribera.
W ostatnim dolnym rzędzie Teniers umieścił portrety, w tym Portret starego mężczyzny z białą brodą autorstwa Tintoretta, Portret mężczyzny autorstwa Moronieo oraz Portret młodej kobiety autorstwa Parmigianina. Na podłodze znajdują się kolejne dwa dzieła Tycjana: Violante z 1516 roku oraz Bravo. Pośrodku widoczna jest Pietà autorstwa Antonio Marziale Carracci. Obok największego obrazu na płótnie, po lewej stronie, znajduje się dzieło Rafaela Santi Święta Małgorzata z wężem. Największym dziełem w galerii jest Estera przed Achaszweroszem autorstwa Paolo Veronese. Na ścianie po lewej stronie, na górze, znajduje się Portret Jacopo de Strada autorstwa Tycjana.
Także francuscy malarze, tacy jak przedstawiciel baroku Jean Antoine Watteau, podejmowali temat galerii. Znane jest jego dzieło pt. L’Enseigne de Gersaint (Szyld sklepu Gersainta) z 1720 roku. Płótno to zostało namalowane dla Gersainta, marszanda, u którego Watteau wynajmował pokój w czasie swojej ciężkiej choroby – gruźlicy. Obraz przedstawia moment umieszczania portretów Ludwika XIV autorstwa Le Bruna do skrzyni. Pośrodku widnieje autoportret malarza, zapraszający damę do obejrzenia innych dzieł.
Innymi artystami, którzy w swojej twórczości uwiecznili obrazy tego stylu, są m.in. Samuel Morse (Galeria Luwr), Johann Zoffany (The Tribuna of the Uffizi, 1772-78, Uffizi) z Wenus z Urbino Tycjana na pierwszym planie, czy François Joseph Heim. Również polscy malarze, tacy jak Wincenty Kasprzycki, tworzyli tego typu obrazy, w tym Wystawę sztuk pięknych w Warszawie z 1828 roku.
Przypisy
Bibliografia
Wielki słownik malarzy, wyd. HPS, Warszawa 2006, ISBN 83-60688-16-8.
Patrick De Rynck, Jak czytać malarstwo, wyd. Universitas, Kraków 2005, ISBN 83-242-0565-9.
