Aleksander Węgierko (ur. 17 lipca 1893 w Warszawie, zm. 24 czerwca 1941 w Mińsku) był polskim aktorem oraz reżyserem teatralnym, a także dyrektorem artystycznym teatrów. Był założycielem i pierwszym dyrektorem Teatru Dramatycznego w Białymstoku.
Życiorys
Urodził się w rodzinie żydowskiej jako syn Mieczysława, ogrodnika cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej, oraz Justyny z domu Ostblaum. Jego bratem był Jakub, który pracował jako internista i diabetolog. Od 15 stycznia 1915 roku był żonaty z malarką i scenografką Zofią Węgierkową z domu Billauer (1893–1975), siostrą aktora oraz reżysera Karola Billauera (1886–1968).
Swoją karierę teatralną rozpoczął w 1912 roku w wileńskim teatrze. Od przełomu lat 1913/1914 występował w Warszawie, głównie w Teatrze Polskim. Był także związany z wieloma innymi teatrami, takimi jak Teatr Bagatela w Krakowie, Teatr Nowy im. Heleny Modrzejewskiej w Poznaniu oraz warszawskie teatry: Narodowy, Mały, na Chłodnej oraz Nowy. Występował w przedstawieniach reżyserowanych przez Aleksandra Zelwerowicza, Józefa Sosnowskiego, Juliusza Osterwę, Arnolda Szyfmana, Leona Bończa-Stępińskiego oraz Karola Borowskiego.
W latach 1921–1923 pełnił rolę dyrektora artystycznego krakowskiego Teatru Bagatela, a następnie w latach 1926–1928 dyrektora warszawskiego Teatru Małego. W 1939 roku współzałożył i objął stanowisko kierownika artystycznego Państwowego Teatru Polskiego w Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej w Grodnie.
W lipcu 1940 roku Węgierko przybył do Białegostoku. Jako nowy dyrektor teatru, cieszył się dużym autorytetem w środowisku artystycznym oraz wśród władz radzieckich, co pozwoliło mu na zdobycie funduszy i rozbudowę gmachu teatru. Wystawił m.in. Intrygę i miłość Schillera, Dożywocie Fredry, Pigmaliona Shawa, Pannę Maliczewską Zapolskiej oraz Wesele Figara Beaumarchais’go. Po ataku hitlerowskich Niemiec na Związek Radziecki, Moskiewski Akademicki Teatr Artystyczny apelował do Węgierki, aby ewakuował się w głąb Rosji i rozpoczął pracę na jego deskach. Węgierko odmówił, nie chcąc opuszczać zespołu, który w połowie maja 1941 roku udał się na występy do Mińska. W wyniku bombardowania miasta zniszczeniu uległy wszystkie dekoracje i kostiumy, a po wkroczeniu Niemców zespół się rozproszył.
Zginął w okolicznościach, które nie zostały wyjaśnione. Według żony Leona Schillera, Ireny (pseud. Maria Korzyniewska), Węgierko stracił życie 24 czerwca 1941 roku podczas bombardowania Mińska. Jedna z wersji sugeruje, że przez jakiś czas ukrywał się jako organista u proboszcza wsi pod Białymstokiem. Kiedy sytuacja stawała się coraz bardziej niebezpieczna, proboszcz postanowił wysłać Węgierkę furmanką w bezpieczne miejsce. Furmanka została jednak zatrzymana przez gestapo. Po przesłuchaniu Węgierko załamał się i przyznał, że jest Żydem. Gestapo natychmiast go aresztowało, a potem wysłało do obozu koncentracyjnego, gdzie zginął rok później. Inna wersja głosi, że zmarł w ruinach białostockiego teatru.
Ordery i odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1934)
Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)
Upamiętnienie
1 grudnia 1949 roku Teatr Dramatyczny w Białymstoku przyjął jego imię. W maju 2007 roku komisarz samorządu województwa podlaskiego, Jarosław Schabieński, podjął decyzję o zmianie patrona białostockiego teatru dramatycznego na wniosek Związku Piłsudczyków, który uznał, że Węgierko nie nadaje się na patrona z powodu współpracy z okupantem sowieckim. Po powtórnych wyborach samorządowych w listopadzie 2007 roku radni klubów PO oraz Lewica i Demokraci przegłosowali przywrócenie teatrowi patronatu Węgierki.
Przypisy
Bibliografia
Jan Jagielski. Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej Towarzystwo Opieki nad Zabytkami: Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce. Warszawa 1996, s. 87. ISBN 83-906629-6-5
Linki zewnętrzne
