Aleksander Fortunat Józef Roch Waligórski
Aleksander Fortunat Józef Roch Waligórski, herbu Odrowąż (urodzony 26 lutego 1802 roku w Drugni koło Chmielnika w dawnym województwie krakowskim, zmarł 19 lipca 1873 roku w Paryżu) – był porucznikiem w powstaniu listopadowym, generałem polskim w powstaniu styczniowym oraz inżynierem.
Życiorys
Urodził się 26 lutego 1802 roku w Drugni koło Chmielnika, w byłym województwie krakowskim. Jego rodzicami byli Roch, sędzia sądu krakowskiego z siedzibą w Kielcach, oraz Kornelia z domu Goczałowska.
Młodość
Wykształcenie ogólne i wojskowe zdobywał w Korpusie Kadetów w Kaliszu, a następnie w Szkole Wojskowej Aplikacyjnej w Warszawie. Od 1826 roku był wykładowcą w tej szkole oraz w Szkole Artylerii, gdzie uczył matematyki, geometrii i mechaniki.
Powstanie listopadowe
Waligórski brał udział w spisku przygotowującym powstanie listopadowe i czynnie uczestniczył w tym powstaniu jako artylerzysta. Został uhonorowany dwukrotnie Krzyżem Virtuti Militari (pierwszy raz 17 marca 1831 roku przez generała Jana Skrzyneckiego, a drugi raz 1 września 1831 roku przez generała Hieronima Ramorino). 21 marca 1831 roku awansował na stopień porucznika, a następnie 14 września 1831 roku na kapitana drugiej klasy.
Francja
Po klęsce powstania listopadowego emigrował do Francji, gdzie dzięki wsparciu Józefa Bema kontynuował naukę w francuskiej Szkole Artylerii w Metz.
Norwegia i Szwecja
W 1838 roku udał się do Norwegii, gdzie zatrudnił się jako asystent Dyrektora Kanałów i Portów, a od 1846 roku pełnił funkcję dyrektora Departamentu ds. Kanałów. Spędził w Norwegii 17 lat, regulując rzeki i budując kanały. Uczestniczył w planowaniu linii kolejowej w Norwegii oraz kierował budową jej pierwszego odcinka. Wraz z Haraldem N.S. Wergelandem (1814-1893) wydał pierwszą mapę drogową całej Norwegii.
Od 1848 roku przez ponad rok był agentem księcia Adama Czartoryskiego w Skandynawii, z siedzibą w Sztokholmie.
Francja i Turcja
W listopadzie 1855 roku opuścił Norwegię i udał się do Paryża, gdzie został awansowany na majora i mianowany kwatermistrzem sztabu Dywizji Polskiej Kozaków Sułtańskich pod dowództwem generała Władysława Zamoyskiego. Po zakończeniu wojny krymskiej w końcu 1856 roku powrócił do Francji, gdzie pracował jako inżynier cywilny.
Włochy
W 1862 roku objął stanowisko Dyrektora Nauk w Szkole Wojskowej Polskiej w Cuneo, gdzie wykładał topografię, pomiary, rysunek oraz prowadził laboratorium chemiczne.
Powstanie styczniowe
4 marca 1863 roku udał się ze swoimi uczniami na pole bitwy i dotarł do obozu Mariana Langiewicza w Goszczy. 10 marca 1863 roku został mianowany generalnym kwatermistrzem wojsk powstańczych w stopniu generała brygady. Towarzyszył Langiewiczowi w przejściu do Galicji.
Waligórski wziął udział w walkach na Lubelszczyźnie (Kobylanka, Huta Krzeszowska) w oddziałach generała Antoniego Jeziorańskiego. W czerwcu 1863 roku został naczelnikiem wojskowym województwa lubelskiego i pełnił tę funkcję do listopada. Przebywał głównie w Galicji, zajmując się formowaniem nowych oddziałów oraz koordynacją ich działań w południowej części Królestwa.
16 października 1863 roku Waligórski ze swoim oddziałem, liczącym około 600 powstańców, wkroczył do Królestwa w rejonie Tarnogrodu. 22 października jego oddziały zostały rozbite przez Rosjan w bitwie pod Łążkiem Zaklikowskim, a sam Waligórski powrócił do Galicji. Ostatnią znaną bitwą, w której uczestniczył, była zwycięska potyczka stoczona 18 listopada w miejscowości Puchaczów. Po klęsce pod Łążkiem Waligórski został postawiony przed sądem, a decyzją z 2 lutego 1864 roku Wydział Wojny Rządu Narodowego został odsunięty od obowiązków wojskowych z powodu podeszłego wieku.
Schyłek życia
Waligórski powrócił do Francji, gdzie pracował jako księgowy i kreślarz rysunków oraz map. W czasie wojny francusko-pruskiej (1870-1871) uczestniczył w obronie Paryża jako zwykły żołnierz, jednak odmówił wzięcia udziału w Komunie Paryskiej. Mimo tego, został skazany na karę pobytu na pontonach w Cherbourgu, gdzie spędził pół roku. Po powrocie do Paryża, w złym stanie zdrowia, został pensjonariuszem polskiego przytułku św. Kazimierza, gdzie zmarł 19 lipca 1873 roku.
Został pochowany na paryskim cmentarzu d’Ivry w nieopłaconym miejscu, w wspólnej mogile przeznaczonej dla ubogich. Zmarli powstańcy 1863 roku zostali odznaczeni przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego 21 stycznia 1933 roku Krzyżem Niepodległości z Mieczami.
2 maja 2016 roku, dzięki staraniom lokalnej społeczności, odsłonięto na cmentarzu parafialnym w Drugni symboliczny grób generała Aleksandra Waligórskiego.
Przedstawiony na zdjęciu wizerunek generała Waligórskiego budzi kontrowersje. Według biografii generała, ma to być fotografia z okresu powstania styczniowego, jednak osoba na zdjęciu wydaje się znacznie młodsza niż 61-letni Waligórski wówczas. Dodatkowo odznaczenia widoczne na mundurze dotyczą kampanii, w których Waligórski na pewno nie brał udziału. Temat ten został omówiony z biografem generała, a niestety nie istnieje żaden znany wizerunek tej postaci.
Rodzina
Jego pierwszą żoną była Emma Marie Meliss (urodzona 22 września 1825 roku w Bawarii, zmarła 26 października 1858 roku we Francji), z którą zawarł związek małżeński w Norwegii 13 maja 1845 roku. Mieli ośmioro dzieci:
- Władysław Aleksander (1846-1863) – urodzony w Norwegii, zginął pod Kobylanką, w powiecie cieszanowskim, w późniejszym województwie lwowskim
- Bronisława Emma (1847-1887) – popełniła samobójstwo w Cytadeli Warszawskiej
- Anna Elżbieta (1849-1852)
- Kazimierz Henryk (1850-1859)
- Wanda Thora (1852-1915)
- Amadeusz Olav Stanisław (1853-1930)
- Paulina Julia Frederyka (1855-1895)
- Eugénie Marie (1857-1858)
Z drugą żoną, Eglantine Bizeuil, nie miał dzieci.
Projekty inżynieryjne w Norwegii
- 07/1843 – Niwelacja wodospadów Rånåsfoss na rzece Glomma i Sundfoss koło Blaker.
- 29/10/1844 – Projekt niwelacji terenu od jeziora Vrangsjøen k. Kongsvinger do rzeki Glomma.
- Lato 1845 – Zabezpieczenia przeciwpowodziowe w dorzeczach rzek Drammen i Glomma.
- 22/03/1846 – Propozycja przystosowania do żeglugi dróg wodnych między Nordsjø a Skien.
- 09/12/1847 – Raport uregulowania rzeki Vikersundelven między Vikersundem a Hokksundem.
- Marzec 1848 – Badania wodospadu Gravfoss k. Geithus (niedaleko Drammen).
- 10/04/1848 – Propozycja uregulowania wodospadu Vrangfossen na rzece Eidselven w Telemarku.
- 1849-1851 – Projekt kanalizacji poszczególnych odcinków drogi wodnej Mjøsa do Øyeren.
- Wrzesień 1851 – Raport końcowy użeglowienia drogi wodnej od jeziora Skulerudvann do fjordu Idelfjorden k. Halden.
- 1851-1852 – Budowa pierwszego w Norwegii odcinka kolejowego z Christianii do Strømmen.
- 1853-1855 – Budowa kanału w Moss.
Działalność społeczna
- 13/11/1849 – członek sekcji nauk przyrodniczych Królewskiego Norweskiego Towarzystwa Naukowego w Trondheim.
- 1865-1868 – prezes zarządu Towarzystwa Wojskowych Polskich w Paryżu.
Awanse
- 11/09/1822 – podporucznik Półkompanii Rakietników Pieszych
- 21/03/1831 – porucznik Armii Polskiej dowodzonej przez gen. Hieronima Ramorino
- 1831 – awans na kapitana podczas powstania listopadowego.
- 15/02/1856 – mianowany majorem i kwatermistrzem w sztabie Dywizji Kozaków Sułtańskich gen. Władysława Zamoyskiego
- 10/03/1863 – mianowany generałem kwatermistrzem wojsk powstańczych w stopniu generała brygady przez dyktatora powstania gen. Mariana Langiewicza.
Odznaczenia
- 10/08/1828 – order św. Stanisława Biskupa Męczennika 4 klasy – za zasługi pedagogiczne.
- 17/03/1831 – Złoty Krzyż Virtuti Militari, przyznany przez generała Skrzyneckiego.
- 01/09/1831 – Złoty Krzyż Virtuti Militari, przyznany przez generała Hieronima Ramorino.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Jacek Juniszewski, Generał Waligórski, Inżynier i Żołnierz, Wydawnictwo Poligraf, Brzezia Łąka 2013, s. 144.
Bolesław Orłowski, Polska przygoda z techniką, wielkie i małe sukcesy polskich inżynierów, wynalazców i menedżerów, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Lotnictwa, Warszawa 2009.
