Aleksander Walerian Jabłonowski herbu Prus I (urodzony 19 kwietnia 1829 w Goźlinie koło Garwolina, zmarły 22 sierpnia 1913 w Limanie Kujalnickim koło Odessy) był polskim historykiem, etnografem oraz podróżnikiem.
Życiorys
Był synem Piotra Jabłonowskiego herbu Prus I, który był ziemianinem, oraz Marianny Piotrowskiej herbu Junosza. Miał dwóch braci: Juliana, lekarza z Odessy oraz Władysława Jabłonowskiego, lekarza i etnografa.
Swoje gimnazjum ukończył w 1847 roku w Białymstoku. W latach 1848–1849 studiował na Uniwersytecie w Krakowie oraz w Dorpacie. W latach 1859–1860 kontynuował edukację w zakresie slawistyki i historii w Berlinie, Londynie, Brukseli (gdzie poznał Joachima Lelewela), Paryżu, Pradze, Wiedniu (gdzie spotkał m.in. Vuka Karadžicia), Rzymie, Atenach oraz Konstantynopolu. Kolejne sześć lat spędził na Ukrainie, gdzie pracował jako nauczyciel. Był aktywnym uczestnikiem konspiracyjnego Związku Trojnickiego oraz powstania styczniowego. Jesienią 1862 roku został wybrany do komitetu prowincjonalnego Komitetu Centralnego Narodowego „Czerwonych” (tzw. Wydział Wykonawczy Rusi). W 1867 roku został zesłany do Kiereńska w guberni penzeńskiej za działalność w tej organizacji, gdzie zajął się badaniem plemienia Mordwinów. W 1868 roku, dzięki amnestii, uzyskał pozwolenie na stałe osiedlenie się w Warszawie, gdzie oddał się pracy naukowej jako współwydawca (z Pawińskim) „Źródeł dziejowych” oraz współpracował z wieloma czasopismami, przede wszystkim z „Ateneum”. W 1870 roku wyruszył w podróż do obszarów dzisiejszego Iraku, Iranu i Syrii, gdzie spotkał się z bratem Władysławem i odbył z nim kilka wypraw krajoznawczych.
W latach 1879–1892 podróżował po Wschodzie muzułmańskim, Cylicji, Palestynie, Syrii, Kurdystanie, Indiach, Egipcie, Bałkanach, Krymie oraz Zadnieprzu. Zbadał ruiny Niniwy koło Mosulu, a także Babilon oraz Karbalę. Wrażenia z tych podróży zawarł w różnych pracach, takich jak „Ustęp z pamiętnika podróży po muzułmańskim Wschodzie odbytej w 1870 r.” oraz „Wschód muzułmański”. Pod koniec swojego życia, z powodu problemów zdrowotnych, wrócił do Warszawy, gdzie kontynuował działalność publicystyczno-naukową oraz organizował życie naukowe.
Był członkiem korporacji akademickiej Konwent Polonia oraz Towarzystwa Historycznego we Lwowie.
Mimo że nie był związany z żadną instytucją naukową, cieszył się uznaniem w środowisku akademickim. W 1897 roku otrzymał nagrodę fundacji zmarłego Probusa Barczewskiego przy krakowskiej Akademii Umiejętności. W 1912 roku został uhonorowany tytułem doktora honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego.
Zmarł na zapalenie płuc i spoczywa wraz z bratankiem na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 209–VI–24).
Podróże na Bałkany
W 1860 roku odbył swoją pierwszą podróż do Chorwacji, gdzie nawiązał znajomość z biskupem Josipem Jurajem Strossmayerem, co znacząco wpłynęło na jego zainteresowanie Bałkanami. W 1872 roku odwiedził Hercegowinę, gdzie pracował jego brat. Następnie po raz kolejny na Bałkany udał się w 1878 roku, a ostatni raz w 1894 roku. Uważał, że tamtejsi Słowianie powinni dążyć do uniezależnienia się od Turcji oraz modernizacji na wzór państw zachodnich.
Relacje Jabłonowskiego wyróżniają się wśród innych podróżników z tego okresu. Dzięki swojemu przygotowaniu i znajomości języków, potrafił unikać stereotypowego opisu Bałkanów. Jego wspomnienia mają stanowić przykład recepcji tych terenów przez osobę dobrze wykształconą, posiadającą szerokie horyzonty, która nie tylko znała, ale przede wszystkim rozumiała problemy mieszkańców tych regionów.
Dzieła
Opublikował wiele dzieł, z których znaczna część dotyczy dziejów południowo-wschodnich ziem Polski (Wołynia, Podola, Ukrainy i Wołoszczyzny). W jego dorobku znajduje się wiele opracowań oraz artykułów publikowanych w różnych czasopismach. Część jego prac została zebrana w wydaniu zbiorowym „Pisma t. 1–7” (Warszawa 1910–1913). W latach 1876–1915 wspólnie z Adolfem Pawińskim redagował „Źródła dziejowe”, które stanowiły ważne wydawnictwo materiałów źródłowych dotyczących polskiej historii XVI i XVII wieku. W ramach tego cyklu napisał wiele tomów:
T. 1. Aleksander Walerian Jabłonowski: „Krzysztofa Grzymułtowskiego wojewody poznańskiego Listy i mowy”. Warszawa: Emil Skiwski, 1876. Brak numerów stron w książce,
T. 5. Aleksander Walerian Jabłonowski: „Lustracye królewszczyzn ziem ruskich Wołynia, Podola i Ukrainy z pierwszej połowy XVII wieku”. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1877. Brak numerów stron w książce
T. 6. Aleksander Walerian Jabłonowski: „Rewizya zamków ziemi wołyńskiej w połowie XVI wieku….”. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1877. Brak numerów stron w książce
T. 10. Aleksander Walerian Jabłonowski: „Sprawy wołoskie za Jagiellonów: akta i listy”. Warszawa: Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1878. Brak numerów stron w książce
W drugiej serii pt. „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym” opublikował:
T. 17. w serii, T. 6 w publikacji, „Podlasie cz. 1”, Warszawa, 1908.
T. 18. w serii, T. 7. Aleksander Jabłonowski: „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym”, t.7 „Podlasie”. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1909. Brak numerów stron w książce
T. 19. w serii, T. 8. Aleksander Jabłonowski: „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym”, t.8 „Podlasie”. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1910. Brak numerów stron w książce
T. 20. w serii, T. 9. Aleksander Jabłonowski: „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym”, „Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. Cz. 1”. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1902. Brak numerów stron w książce
T. 21. w serii, T. 10. Aleksander Jabłonowski: „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym”, „Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. Cz. 2”. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1903. Brak numerów stron w książce
T. 22. w serii, T. 11. Aleksander Jabłonowski: „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym”, „Ziemie ruskie. Wołyń i Podole”. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1889. Brak numerów stron w książce
T. 23. w serii, T. 12. Aleksander Jabłonowski: „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym”, „Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław). T. 1”. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1894. Brak numerów stron w książce
T. 24. w serii, T. 13. Aleksander Jabłonowski: „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym”, „Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław). T. 2”. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1894. Brak numerów stron w książce
T. 25. w serii, T. 14. Aleksander Jabłonowski: „Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym”, „Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów-Bracław). T. 3”. Warszawa: Główny skład u Gebethnera i Wolffa, 1897. Brak numerów stron w książce
Wydał również:
„Akademia Kijowsko-Mohilańska” (Kraków 1899/1900),
„Historia Rusi południowej” (Kraków 1912)
Członkostwo w organizacjach naukowych
Towarzystwo Historyczne im. Nestora w Kijowie, 1892
Royal Historical Society (członkostwo honorowe), 1915
Akademia Umiejętności w Krakowie (od 1894 członek korespondent, od 1903 członek zwyczajny)
Towarzystwo Historii i Starożytności Rosyjskich w Moskwie
Towarzystwo Miłośników Historii w Warszawie (pierwszy prezes od 1905)
Towarzystwo Naukowe Warszawskie (pierwszy prezes – pełnił tę funkcję do śmierci w 1913)
Towarzystwo Kursów Naukowych (założyciel)
Towarzystwo Miłośników Historii we Lwowie (członkostwo honorowe)
Towarzystwo Historyczne we Lwowie (członkostwo honorowe)
Upamiętnienie
W 170. rocznicę urodzin Jabłonowskiego, 10 października 1999 roku, w Mariańskim Porzeczu odsłonięto obelisk oraz tablicę pamiątkową ku jego czci.
Przypisy
Bibliografia
Iwona Kulesza. „Aleksander Jabłonowski”. „Gryfita Białostocki Magazyn Historyczny”. 8, s. 5-6, 1995. Białystok: Instytut Historii Filii UW w Białymstoku. ISSN 1231-3041. [dostęp 2013-02-24].
Zdzisław Mikulski. „Z życia nauki i życia Towarzystwa: Odsłonięcie obelisku i tablicy pamiątkowej ku czci Aleksandra Jabłonowskiego (Mariańskie Porzecze, 10 X 1999)”. „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”. 62, s. 48-50, 1999. Towarzystwo Naukowe Warszawskie. ISSN 0860-164X. [dostęp 2013-02-24].
Aleksander Jabłonowski: „Kroz Hercegovinu”. Tomasz Jacek Lis, Enes Omerović (red.). Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu – Institut za historiju, 2021, s. 28–36. ISBN 978-9958-649-48-6. (bośn.).
Linki zewnętrzne
Aleksander Jabłonowski Autobiografia. „Kwartalnik Historyczny”. 53, s. 8-49, 1939-1945. Lwów: Polskie Towarzystwo Historyczne. [dostęp 2013-02-24].
Prace Aleksandra Jabłonowskiego w serwisie Polona.pl
