Aleksander Tyszkiewicz
Aleksander Tyszkiewicz, znany również jako Aleksandras Tiškevičius (ur. 6 kwietnia 1864 w Paryżu, zm. 27 maja 1945 w Elsten koło Cappeln w Niemczech), był polskim hrabią, ziemianinem oraz właścicielem Kretyngi i okolicznych majątków na Żmudzi. Pełnił funkcję szambelana papieskiego, a od 1904 roku był kamerjunkierem rosyjskim oraz posłem do rosyjskiej Rady Państwa od 1906 roku.
Życiorys
Był synem Józefa, dziedzica posiadłości w Landwarowie (później w Kretyndze), i Zofii z Horwattów. W 1883 roku ukończył Nikołajewską Szkołę Inżynierów Wojskowych w Petersburgu, a następnie przez trzy lata służył jako saper w gwardii cesarskiej.
Po powrocie na Litwę osiedlił się w Kretyndze, gdzie dobra Tyszkiewiczów zajmowały około 20 tys. ha gruntów. Był także właścicielem majątków Duniłowicze koło Wilejki oraz Ostrożanki na Polesiu mozyrskim.
Angażował się w działalność społeczną – w 1892 roku wstąpił do Klubu Szlacheckiego w Wilnie. Osiem lat później został sędzią honorowym powiatu telszańskiego, a w tym samym roku wybrano go do zarządu Towarzystwa Rolniczego Kowieńskiego, gdzie pełnił funkcję wiceprezesa w latach 1905–1906.
Na jesieni 1905 roku uczestniczył w pracach tzw. Komisji Ziemskiej, która miała na celu wprowadzenie instytucji ziemstw w guberniach Kraju Północno-Zachodniego. Wspierał ideę szerokiej autonomii ziem litewskich oraz rozwój społeczny i kulturalny ich mieszkańców, a także postulował równouprawnienie trzech narodowości zamieszkujących Wielkie Księstwo Litewskie.
6 kwietnia 1906 roku został wybrany posłem do Rady Państwa, gdzie zasiadł w komisji składu osobistego i wewnętrznego urządzenia. Był także wyborcą do I i IV Dumy z grona ziemiańskiego powiatu Telsze.
W 1909 roku zainicjował powstanie polskiego gimnazjum w Telszach, obejmując stanowisko przewodniczącego Towarzystwa ds. jego utrzymania aż do 1915 roku. W latach 1912–1915 kierował telszańskim oddziałem Towarzystwa Rolniczego Kowieńskiego.
Po wybuchu I wojny światowej przeniósł się do Petersburga, gdzie objął urząd szefa departamentu rosyjskiego MSW ds. wysiedleń, zajmując się problemem uchodźców wojennych z zachodnich terenów Cesarstwa.
W wyniku rewolucji październikowej powrócił na Żmudź, gdzie władze niemieckie mianowały go delegatem ds. polskiej ludności przy naczelniku powiatu w Kretyndze. Po uzyskaniu przez Litwę niepodległości w 1918 roku opowiedział się za lojalną współpracą z nowym państwem, stając się członkiem Związku Rolników Litewskich, zbliżonego do narodowców, oraz przewodniczącym rady gminy w Kretyndze. Mimo tego, znaczna część majątku kretynżskiej linii Tyszkiewiczów została przejęta przez państwo w wyniku reformy rolnej uchwalonej w 1922 roku.
Był żonaty z Marią Pusłowską (1866–1939), właścicielką majątku Giełgudyszki koło Jurborka.
Jego dzieci:
- Stanisław Tyszkiewicz (Landwarów 1888 – Lipnica 1965), burmistrz Warszawy w okresie międzywojennym
- Józef Tyszkiewicz (1889 – Łódź 1967), właściciel dóbr Duniłowicze w guberni wileńskiej
- Maria Tyszkiewicz (Kretynga 1891 – 1896)
- Aleksandra Tyszkiewicz (1893 – Sieradz 1983), w zgromadzeniu sióstr urszulanek
- Helena Tyszkiewicz (ur. ok. 1894)
- Kazimierz Viktor Justyn Maria Tyszkiewicz (Kretynga 1896 – Szkudy na Litwie 1941, pochowany w Kretyndze)
- Anna Maria Tyszkiewicz (ur. 1897 w Kretyndze)
- Jerzy Tyszkiewicz (Kretynga 1899 – Warszawa 1939)
- Izabeła Tyszkiewicz (ur. ok. 1900)
- Imakulata Maria Helena (Kretynga 1904 – Francja ok. 1990)
Jego siostra Zofia wyszła za mąż za Henryka Dembińskiego.
Bibliografia
Czesław C. Brzoza, Kamil K. Stepan, Posłowie polscy w parlamencie rosyjskim 1906–1917. Słownik biograficzny, Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2001, s. 252, ISBN 83-7059-506-5, OCLC 170018607.
Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach Błękitny. Warszawa: 1908, s. 956.
