Aleksander Tõnisson (urodzony 17 kwietnia 1875, zmarł 30 czerwca 1941 w Tallinnie) był estońskim wojskowym, generałem oraz jednym z kluczowych dowódców estońskich sił zbrojnych w czasie wojny o niepodległość Estonii.
Życiorys
Był synem właściciela gospodarstwa oraz bratem dziennikarza i polityka Jaana Tõnissona. Służył w armii Imperium Rosyjskiego, osiągając stopień pułkownika do 1917 roku. Wiosną tego samego roku objął dowództwo estońskiego pułku narodowego w armii rosyjskiej, który został sformowany za zgodą rosyjskiego Rządu Tymczasowego po nadaniu 30 marca 1917 roku autonomii guberni estońskiej. Do lipca 1917 roku pułk liczył już osiem tysięcy estońskich ochotników. Jesienią 1917 roku 1 Estoński Pułk stacjonował w Haapsalu.
Udział w wojnie o niepodległość Estonii
Aleksander Tõnisson stawiał opór bolszewickim agitatorom, a w chwili wybuchu rewolucji październikowej rozwiązał radę delegatów robotniczych i żołnierskich w Haapsalu. Dzięki temu miasto nie zostało natychmiast opanowane przez bolszewików, w przeciwieństwie do wielu innych miejscowości, takich jak Tallinn, Tartu, Narwa czy Rakvere. Jednakże w dniach 3/16 listopada dwie roty pułku estońskiego odmówiły posłuszeństwa Tõnissonowi, a do bolszewików dołączyli również stacjonujący w mieście marynarze oraz żołnierze 471 pułku piechoty. Tõnissonowi udało się uciec z miasta, kierując się do Tartu, gdzie liczył na spotkanie z lojalnym wobec estońskich działaczy narodowych Estońskim Pułkiem Zapasowym. Na miejscu jednak został aresztowany przez lokalnych bolszewików, a tylko 1/3 żołnierzy pułku zapasowego była gotowa wesprzeć narodowy rząd Estonii i szybko została rozproszona.
W obliczu demobilizacji armii carskiej oraz toczącej się walki o władzę pomiędzy bolszewikami a estońskim ruchem narodowym, Estońska Rada Narodowa podjęła decyzję o tworzeniu estońskich sił zbrojnych pod koniec 1917 roku. Do końca stycznia 1918 roku powstała 1 Estońska Dywizja, składająca się z czterech pułków piechoty, pułku kawalerii, brygady artylerii, kompanii technicznej oraz jednostek zapasowych. Aleksander Tõnisson, który w międzyczasie odzyskał wolność, został zastępcą dowódcy dywizji, a głównodowodzącym mianowano płk. Johana Laidonera. Równocześnie z regularną armią powstawała estońska Samoobrona (Omakaitse), tworzona przez Johana Pitkę.
W momencie wybuchu wojny estońsko-bolszewickiej w listopadzie 1918 roku, po wycofaniu się Niemców z ziem estońskich na podstawie traktatu brzeskiego, Aleksander Tõnisson dowodził garnizonem estońskim w Narwie. Wojna rozpoczęła się atakiem Armii Czerwonej na to miasto. 28 listopada 1918 roku, wobec znacznej przewagi liczebnej przeciwnika i groźby otoczenia miasta, Tõnisson zdecydował się na wycofanie swoich jednostek z Narwy. Następnego dnia w Narwie ogłoszono powstanie Estońskiej Komuny Ludu Pracującego, a Armia Czerwona kontynuowała marsz na zachód.
23 grudnia 1918 roku, po reorganizacji estońskich sił zbrojnych, które liczyły już dwie dywizje, Aleksander Tõnisson został mianowany dowódcą 1 Estońskiej Dywizji oraz północnego odcinka frontu. W grudniu otrzymał również awans na stopień generała, stając się jednym z trzech pierwszych oficerów w armii estońskiej (obok Andresa Larki i Ernsta Põddera). Jednostki 1 Estońskiej Dywizji na początku 1919 roku skutecznie odparły bolszewickie natarcie na Kehrę i Aidu, zatrzymując marsz w kierunku Tallinna. W maju 1919 roku jednostki dowodzone przez Tõnissona uczestniczyły w nieudanej ofensywie białego rosyjskiego Korpusu Północnego, który atakował Piotrogród z terytorium Estonii. W grudniu tego samego roku skutecznie bronił linii rzeki Narwy przed ostatnią ofensywą Armii Czerwonej w czasie wojny o niepodległość Estonii. 31 grudnia 1919 roku podpisano estońsko-radzieckie zawieszenie broni.
Dalsza działalność
W 1920 roku Aleksander Tõnisson dołączył do rządu Jaana Tõnissona jako minister wojny. Wspierał tworzenie estońskiej polityki obronnej po wojnie oraz uznaniu niepodległości. Pełnił funkcję ministra wojny jeszcze w latach 1932–1933. Po odejściu z armii został burmistrzem Tartu oraz Tallinna.
Za swoje zasługi w trakcie wojny o niepodległość Estonii otrzymał majątek Edis w rejonie Jõhvi, w wschodniej części kraju. Tam został aresztowany w 1940 roku, po aneksji Estonii do ZSRR. W czerwcu 1941 roku został stracony przez NKWD w więzieniu Patarei w Tallinnie.
Upamiętnienie
W Jõhvi w 2005 roku odsłonięto pomnik ku jego pamięci.
