Aleksander Tomaszewski
Aleksander Tomaszewski, znany również pod pseudonimami „Al” i „Bończa”, oraz pod konspiracyjnym nazwiskiem Tomasz Aleksandrowski, urodził się 12 grudnia 1904 roku w Wilnie i zmarł 13 czerwca 1949 roku w Warszawie. Był kapitanem piechoty w Wojsku Polskim oraz oficerem Okręgu Wileńskiego AK.
Życiorys
W 1926 roku został powołany do służby wojskowej w 86 pułku piechoty w Mołodecznie. W 1932 roku ukończył Szkołę Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy. 7 sierpnia 1932 roku, na mocy decyzji Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, został mianowany na stopień podporucznika, z datą starszeństwa 15 sierpnia 1932 roku i 209. lokatą w korpusie oficerów piechoty. Minister Spraw Wojskowych przydzielił go do 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie. Od 1 września 1932 roku pełnił funkcję dowódcy plutonu. 1 marca 1935 roku awansował na porucznika, z datą starszeństwa 1 stycznia 1935 roku i 193. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W marcu 1939 roku nadal służył w 5 pp Leg. jako dowódca 2. kompanii karabinów maszynowych.
W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku walczył jako dowódca 2. kompanii karabinów maszynowych 5 pp Leg. Uczestniczył w walkach z Niemcami na szlaku bojowym pułku, od działań nad Narwią po walki na Lubelszczyźnie. Udało mu się uniknąć niewoli i dotrzeć do Wilna. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Wilna, objął stanowisko komendanta 1. Rejonu Dzielnicy D oraz komendanta Dzielnicy E Garnizonu Miasta Wilna w późniejszych strukturach ZWZ-AK Okręgu Wilno AK. Zorganizował łączność, zabezpieczył archiwa oraz magazyny broni i amunicji. 11 listopada 1943 roku awansował na kapitana. Brał również udział w walkach z Niemcami o Wilno w lipcu 1944 roku jako dowódca kompanii AK.
Po zakończeniu wojny, pod koniec 1945 roku, osiedlił się na Ziemiach Odzyskanych, początkowo w Jeleniej Górze, a następnie we Wrocławiu. Nawiązał kontakt z ppłk. Antonim Olechnowiczem i pozostał w konspiracji. Oficjalnie pracował jako ogrodnik, jednak w Ośrodku Mobilizacyjnym Wileńskiego Okręgu AK prowadził legalizację i wywiad wojskowy. Utrzymywał łączność z młodzieżowymi grupami działającymi na Dolnym Śląsku, w Gdańsku i Łodzi. Od marca 1947 roku był członkiem ścisłego sztabu Komendy Okręgu Wileńskiego AK, kierując działalnością wywiadowczą oraz kontrwywiadowczą AK. Jego mieszkanie we Wrocławiu służyło jako lokal kontaktowy oraz miejsce przechowywania archiwaliów konspiracji wileńskiej.
Został aresztowany 26 czerwca 1948 roku razem z ppłk. Olechnowiczem przez funkcjonariuszy WUBP w jego wrocławskim mieszkaniu w ramach ogólnopolskiej operacji MBP o kryptonimie „Akcja X”, wymierzonej w żołnierzy polskiego podziemia niepodległościowego z Wileńszczyzny. Na początku lipca 1948 roku został przewieziony do więzienia na Mokotowie. Wyrokiem WSR w Warszawie z dnia 20 stycznia 1949 roku, pod przewodnictwem mjra Józefa Badeckiego, został skazany na karę śmierci. Prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski w dniu 3 czerwca 1949 roku, a wyrok wykonano 13 czerwca 1949 roku w tym samym więzieniu.
Postanowieniem z 13 września 1991 roku, Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie uznał wyrok WSR w Warszawie skazujący Aleksandra Tomaszewskiego za nieważny.
Szczątki porucznika Aleksandra Tomaszewskiego zostały odnalezione 20 maja 2013 roku w kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie. 28 września 2014 roku, podczas uroczystości w Pałacu Prezydenckim z udziałem Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, Instytut Pamięci Narodowej ogłosił, że udało się ustalić tożsamość kpt. Tomaszewskiego wśród odnalezionych szczątków w Kwaterze na Łączce. Notę potwierdzającą identyfikację odebrała jego córka, Anna Lipińska.
Był odznaczony Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.
Życie rodzinne
Aleksander Tomaszewski był synem Albina i Marii z domu Romanowskiej. Jego żona, Wilhelmina, została skazana przez WSR we Wrocławiu na 5 lat więzienia, a zwolniona z Zakładu Karnego Bydgoszcz-Fordon 21 marca 1953 roku. Jego dwaj bracia, Romuald i Ludwik, również zostali uwięzieni.
Aleksander Tomaszewski miał córkę, Annę.
Przypisy
Bibliografia
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
- Biogram Aleksandra Tomaszewskiego na stronie IPN. [dostęp 2015-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-21)].
- Biogram Aleksandra Tomaszewskiego w zestawieniu obrońców Warszawy i Modlina w 1939 roku. www.stankiewicze.com. [dostęp 2015-02-21].
