Aleksander Jan Michał Tarnawski, znany jako Upłaz lub Wierch, urodził się 8 stycznia 1921 roku w Słocinie, a zmarł 4 marca 2022 roku w Gliwicach. Był polskim inżynierem chemikiem, majorem Wojska Polskiego oraz oficerem broni pancernej Polskich Sił Zbrojnych i Armii Krajowej, a także cichociemnym.
Studiował chemię na Uniwersytecie Lwowskim. Po wybuchu II wojny światowej wstąpił do 1. Dywizji Grenadierów we Francji, a następnie trafił do Wielkiej Brytanii, gdzie służył w 16. Brygadzie Pancernej oraz w 1 Dywizji Pancernej. Przeszedł szkolenie w zakresie dywersji i cztery miesiące później został zaprzysiężony w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza w Chicheley. Po stażu w oddziałach brytyjskich został przeniesiony do Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza. 1 marca 1944 roku awansowano go na podporucznika. W nocy z 16 na 17 kwietnia 1944 roku został zrzucony do Polski w ramach operacji „Weller 12”, działając m.in. w okręgu AK Nowogródek.
Otrzymał cztery odznaczenia Krzyża Walecznych oraz był kawalerem Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski.
Po wojnie osiedlił się na Śląsku, gdzie zamieszkał w Gliwicach. W 2016 roku otrzymał Złotą Odznakę Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego.
Na temat jego życia powstała książka „Ostatni. Historia cichociemnego Aleksandra Tarnawskiego, pseudonim Upłaz”, napisana przez Michała Wójcika i Emila Marata. W wrześniu 2014 roku, mając 93 lata, wykonał skok spadochronowy w tandemie z żołnierzami jednostki specjalnej GROM z wysokości 2000 metrów. Był honorowym prezesem Fundacji im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej.
Zmarł w wieku 101 lat, będąc ostatnim cichociemnym. Pośmiertnie awansowano go na stopień pułkownika Wojska Polskiego oraz odznaczono Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości.
Życiorys
Młodość i wykształcenie
Ukończył Państwowe Gimnazjum im. Odrowążów w Chorzowie w czerwcu 1938 roku. W październiku tego samego roku rozpoczął studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Lwowskiego. W pierwszym roku studiów nie był wzywany na wojskową komisję lekarską i nie został zmobilizowany we wrześniu 1939 roku. Po zatrzymaniu przez milicję sowiecką w Drohobyczu, po okazaniu dokumentów studenckich, został zwolniony z aresztu. 26 października 1939 roku przekroczył granicę polsko-węgierską z innymi uchodźcami wojennymi i trafił do obozu dla uchodźców na Węgrzech.
Udział w wojnie obronnej i jednostkach polskich na Zachodzie
Po opuszczeniu obozu dla uchodźców na Węgrzech w grudniu 1939 roku dotarł do Francji, gdzie zgłosił się do WKU i został przydzielony do I batalionu 1 pułku piechoty 1 Dywizji Grenadierów. Od kwietnia 1940 roku odbywał szkolenie w Szkole Podchorążych Piechoty w Camp de Coëtquidan, a po klęsce Francji ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Tam przeszedł pod brytyjskie dowództwo i został skierowany do Szkoły Podchorążych Broni Pancernej w Crawford, gdzie uzyskał stopień kaprala podchorążego w 1 Pułku Pancernego 16 Brygady Pancernej. Służył w 1 Pułku Pancernym oraz w 1 Dywizji Pancernej od października 1941 do 22 maja 1943 roku.
W Wielkiej Brytanii zgłosił się do służby w Armii Krajowej. Po przeszkoleniu w zakresie dywersji i broni pancernej, 23 września 1943 roku został zaprzysiężony w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza. Po stażu w brytyjskich oddziałach, trafił do Głównej Bazy Przerzutowej w Brindisi we Włoszech. Zrzut miał miejsce w nocy z 16 na 17 kwietnia 1944 roku w ramach operacji „Weller 12”, dowodzonej przez kapitana nawigatora Edwarda Bohdanowicza. W tej operacji zrzuceni zostali również podporucznicy: Stefan Górski (ps. Brzeg), Gustaw Heczko (ps. Skorpion), Marian Kuczyński (ps. Zwrotnica) oraz Aleksander Tarnawski (ps. Upłaz). Desant odbył się na placówkę odbiorczą „Kanapa” w rejonie wsi Baniocha koło Góry Kalwarii pod Warszawą.
Służba w kraju
Po przybyciu do Warszawy przez pewien czas pracował w komórce „Kratka”, która zajmowała się łącznością między więźniami Pawiaka a Armią Krajową. W Świdrze, w maju 1944 roku, ppor. Aleksander Tarnawski „Upłaz” otrzymał przydział do Okręgu Nowogródek AK, gdzie dotarł jako członek Organizacji Todta około 20 czerwca 1944 roku, razem z Gustawem Heczką, z którym był desantowany.
Okręg Nowogródek
Po przybyciu do Okręgu Nowogródek 18 czerwca 1944 roku i zameldowaniu się u komendanta, podpułkownika Janusza Prawdzic-Szlaskiego (ps. Prawdzic, Borsuk), Tarnawski został przydzielony do Zgrupowania Zachód Okręgu Nowogródek AK, którego komendantem był kapitan Jan Piwnik „Ponury”, a następnie podporucznik Bojomir Tworzyański „Ostoja”. Ostatecznie przydzielono go do Obwodu (później ośrodka dywersyjno-partyzanckiego) Szczuczyn AK (kryptonim „Łąka”), do 3 kompanii dowodzonej przez Jana Wasiewicza „Lwa”, w składzie VII batalionu 77 pułku piechoty AK. W tej jednostce walczyły 5 kompanii, w tym:
- 1 kompania Szczuczyn „Ugór”. Dowódcy: Stanisław Siuda „Wańka”, ppor. Jan Borysewicz „Bzura”, ppor. Józef Bortnik „Bol-Bor”;
- 2 kompania Wasiliszki „Pastwisko”. Dowódcy: ppor. Franciszek Stankiewicz „Alint”, ppor. Bojomir Tworyzański „Ostoja”, ppor. Antoni Kotański „Sawicz”;
- 3 kompania Wawiórka (Wasiliszki II) „Wygon”. Dowódcy: ppor. Bronisław Filipowicz „Mały”, ppor. Jan Wasiewicz „Lew”;
- 4 kompania Żołudek „Trawnik”. Dowódcy: por. Mieczysław Szczerski „Szczerbiec”, ppor. Zygmunt Wilkin „Wilk”;
- 5 kompania Ostryna – Kamionka (rejon szczuczyński) „Moczary”. Dowódca: por. Kazimierz Dogil „Sawko”.
Tarnawski pełnił służbę w 3 kompanii od 22 czerwca do 19 lipca 1944 roku. W tym czasie objął dowództwo plutonu dyspozycyjnego oraz został instruktorem dywersji i sabotażu w I Obwodzie Szczuczyn u ppor. Jana Wasiewicza „Lwa”. Organizował i szkolił patrole dywersyjne, prowadził działania dywersyjne na szlakach komunikacyjnych Inspektoratu oraz produkował materiały wybuchowe i miny. Od lipca 1944 roku dowodził specjalną kompanią szturmową w VII batalionie 77 pułku piechoty AK.
Operacja Ostra Brama
3 kompania VII batalionu 77 pułku piechoty AK nie wzięła udziału w operacji „Ostra Brama”, która rozpoczęła się 7 lipca 1944 roku przez Zgrupowanie Zachód Okręgu Nowogródek AK, z powodu problemów administracyjnych, nie zdążyła przedostać się pod Wilno. Po zajęciu Okręgu Nowogródek AK przez wojska radzieckie 17 lipca 1944 roku, dotarły do pododdziałów informacje o rozbrajaniu żołnierzy Armii Krajowej przez NKWD w rejonie Wilna. W związku z tym podjęto decyzję o wycofaniu się w grupie oficerów z III i VII batalionu pod dowództwem ppłk. Janusza Prawdzica-Szlaskiego. Aleksander Tarnawski przedostał się z Grodna przez Białystok do Lublina, a następnie do Otwocka w październiku 1944 roku.
Po zakończeniu wojny w 1945 roku
W 1945 roku rozpoczął pracę w Polskim Radiu w Warszawie. Później pracował jako:
- laborant w kopalni węgla kamiennego Walenty Wawel w Rudzie Śląskiej (1945–1947),
- młodszy asystent, a później starszy asystent w Katedrze Chemii Fizycznej Politechniki Śląskiej (1948–1961),
- adiunkt w Instytucie Metali Nieżelaznych (1961–1963),
- starszy inżynier laboratoryjny (od 1964 roku kierownik w Zakładzie Pigmentów) w Instytucie Przemysłu Tworzyw i Farb w Gliwicach (1963–1990),
- starszy specjalista w tym samym instytucie w wymiarze pół etatu (od przejścia na emeryturę w 1990 roku do końca 1994 roku).
W latach 1947–1949 studiował na Wydziale Chemicznym Politechniki Śląskiej, zdobywając tytuł magistra inżyniera chemika. Opracował m.in. ekologiczną metodę produkcji pigmentów antykorozyjnych.
Mieszkał w Gliwicach. 7 września 2014 roku, w wieku 93 lat, wykonał kolejny skok spadochronowy w tandemie z żołnierzami GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej.
W 2016 roku ukazała się książka pt. „Ostatni. Historia cichociemnego Aleksandra Tarnawskiego ps. „Upłaz”, wydana przez Wydawnictwo Wielka Litera, która jest wywiadem-rzeką przeprowadzonym przez Emila Marata i Michała Wójcika.
Uważał decyzję o rozpoczęciu powstania warszawskiego za błędną i był przeciwnikiem wykorzystywania politycznego uroczystości upamiętniających wydarzenia historyczne.
Zmarł 4 marca 2022 roku w wieku 101 lat, będąc ostatnim cichociemnym. 11 marca 2022 roku został pochowany na nowym cmentarzu parafii św. Stanisława w Starym Bielsku. Uroczystości miały charakter państwowy.
Życie rodzinne
Był synem nauczycieli, Jana Tarnawskiego i Marii z domu Bereś. Miał starszego brata, który mieszkał w Rabce. W 1950 roku ożenił się z Henryką Bartosiewicz, z którą nie miał dzieci. Po śmierci pierwszej żony, w 1987 roku wziął ślub z dr chemii Elżbietą Kamińską, z którą miał córkę, dr ekonomii Katarzynę Tarnawską (ur. w Gliwicach w 1973 roku).
Awanse
kapral podchorąży – październik 1940
podporucznik – ze starszeństwem od 1 marca 1944
kapitan – od 19 lipca 2015
major – od 19 grudnia 2018
pułkownik – pośmiertnie 11 marca 2022
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Walecznych – czterokrotnie
Srebrny Krzyż Zasługi
Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości (2022, pośmiertnie)
Odznaka Honorowa za Zasługi dla Województwa Śląskiego (2016)
Medal „Pro Patria”
Przypisy
Bibliografia
Emil E. Marat, Michał M. Wójcik, „Ostatni. Historia cichociemnego Aleksandra Tarnawskiego ps. „Upłaz”, Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 2016, s. 285, ISBN 978-83-8032-087-1.
Krzysztof A.K.A. Tochman, „Słownik biograficzny cichociemnych”, t. 3, Zwierzyniec – Rzeszów: Obywatelskie Stowarzyszenie „Ostoja”, 2002, s. 103–104, ISBN 83-910535-4-7.
Jędrzej J. Tucholski, „Cichociemni”, Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984, s. 425, ISBN 83-211-0537-8.
Jędrzej J. Tucholski, „Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy”, Wojskowy Instytut Historyczny, 1984, s. 206.
Jan J. Wasiewicz, Józef J. Wilbik, „Krótki zarys organizacji Okręgu Nowogródek”, [w:] Eugeniusz E. Wawrzyniak (red.), „Ze wspomnień żołnierzy AK Okręgu Nowogródek”, Warszawa 1988.
Jan J. Erdman, „Droga do Ostrej Bramy”, Warszawa 1990, s. 274–275 i in.
Wojciech W. Königsberg, „Droga „Ponurego”. Rys biograficzny majora Jana Piwnika”, wyd. 2, zmienione, Warszawa: Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014, s. 360, ISBN 978-83-7399-594-9.
Cezary C. Chlebowski, „Reportaż z tamtych dni”, wyd. 2, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, ISBN 83-03-00654-1.
