Aleksander Szuch ps. „Marmur”
Aleksander Szuch, znany również jako „Marmur”, urodził się 26 stycznia 1896 roku w Pietniczanach, zmarł 11 czerwca 1990 roku w Warszawie. Był wachmistrzem Wojska Polskiego, odznaczonym Orderem Virtuti Militari, oraz działaczem niepodległościowym.
Dzieciństwo i młodość
Urodził się w Pietniczanach, wówczas w powiecie winnickim guberni podolskiej, w rodzinie Feliksa i Konstancji z Sadowskich. Rodzina Szuchów później osiedliła się w okolicach Warszawy. Aleksander ukończył prywatną szkołę powszechną w Żyrardowie, a następnie uczęszczał przez trzy lata do szkoły technicznej, z której został usunięty z powodu swojej działalności na rzecz niepodległości. W 1914 roku wstąpił do Polskiego Czerwonego Krzyża i wyjechał do Rosji.
Lata żołnierskie
15 listopada 1916 roku został powołany do Armii Rosyjskiej, gdzie służył w 3 Dywizji Kaukaskiej do 20 września 1917 roku. Po rozwiązaniu dywizji na Ukrainie wstąpił ochotniczo do I Korpusu Polskiego, gdzie służył aż do rozbrojenia (w trzecim szwadronie). Po powrocie do kraju 6 września 1918 przyjął pseudonim „Marmur” i wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej, za co otrzymał Medal Niepodległości. Działał głównie w województwie lubelskim. W marcu 1918 roku brał udział w ataku na posterunek żandarmerii w Komorowie, a do końca października 1918 roku prowadził działania kulturalno-oświatowe w powiecie tomaszowskim. Uczestniczył w rozbrajaniu okupantów w Tomaszowie Mazowieckim oraz walczył z Ukraińcami na przełomie października i listopada 1918 roku.
Po przyjeździe do Warszawy spotkał swoich dawnych przełożonych, rotmistrza Mikołaja Waraksiewicza, porucznika Kazimierza Żelisławskiego i porucznika Leonarda Dzierdziejowskiego. Wstąpił do 2 Pułku Ułanów Grochowskich imienia generała Dwernickiego i udał się do Siedlec. Samodzielnie przeprowadził nocną akcję wywiadowczą, mającą na celu rozpoznanie pozycji niemieckiego szwadronu Huzarów Śmierci, co przyczyniło się do sukcesu 4 szwadronu w bezkrwawej akcji rozbrojenia Niemców 5 grudnia 1919 roku w Rożkach pod Mordami.
Miejscowi członkowie POW, w odwecie za masakrę w Międzyrzecu, planowali zabić niemieckich kawalerzystów, jednak porucznik Żelisławski stwierdził, że żołnierz polski nie może przelewać krwi bezbronnych. Zabrano rozbrojonych huzarów do Siedlec, a Szuch został okrzyknięty bohaterem pułku.
Z 4 szwadronem przeszedł przez Front Poleski, Litewsko-Białoruski i Wołyński. 19 lipca 1920 roku Aleksander Szuch objął stanowisko wachmistrza szwadronu detaszowanego porucznika Kazimierza Halickiego. Walczył m.in. pod Kupiatyniem i Sokołowem, a po 16 sierpnia szwadron dołączył do kontruderzenia znad Wieprza, zawsze idąc na przedzie mimo osłabienia sił. Na początku września dowódca 29 Brygady podziękował szwadronowi za jego znaczący wkład w powodzenie działań. Dowódca porucznik Halicki otrzymał podziękowania za umiejętne prowadzenie szwadronu, a oficerowie i ułani zostali docenieni za swoją odwagę. Aleksander Szuch przed atakiem prowadził szwadron, mówiąc:
W trakcie walk trzykrotnie odniósł poważne rany, w wyniku których stracił oko.
Za odważną akcję bojową na jesieni 1920 roku został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (wniosek o odznaczenie został złożony w tym roku). Otrzymał również czterokrotnie Krzyż Walecznych oraz elitarną „Odznakę za Męstwo”.
Lata II wojny światowej i późniejsze
W czasie II wojny światowej, jako żołnierz Organizacji Wojskowej „Wilki” (do organizacji wstąpił wraz z żoną), ratował Żydów i wykonywał wyroki śmierci na zdrajcach Polski. Został aresztowany i torturowany przez gestapo w Al. Szucha, a następnie na Pawiaku, skąd 24 sierpnia 1943 roku został przewieziony w „transporcie śmierci” do obozu koncentracyjnego Auschwitz (numer obozowy 139419). Próbował ucieczki, jednak zakończyła się ona niepowodzeniem. W Natzweiler-Struthof poddawano go eksperymentom pseudomedycznym (numer obozowy 16169).
Współpracował z organizacją Wolność i Niezawisłość, był inwigilowany przez V Departament MBP, a także kilkakrotnie aresztowany i więziony bez rozprawy. Należał do organizacji „Pogoń” oraz „Tajna Organizacja Wojskowa Polski”. Otrzymał The Interallied Distinguished Service Cross.
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 4010 – 30 czerwca 1921
- Krzyż Walecznych czterokrotnie
- Medal Niepodległości – 19 czerwca 1938 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”
- 9 maja 1938 roku Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości ponownie rozpatrzył jego wniosek, lecz Krzyża Niepodległości nie przyznano.
Przyśpiewka
Tekst przyśpiewki szwadronowej 2 Pułku Ułanów Grochowskich z lat 1918-1920 (m.in. o Aleksandrze Szuchu):
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
Księga Jazdy Polskiej. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (red.), Bronisław Rakowski (red.), Władysław Dziewanowski (red.), Karol Koźmiński (red.), Stanisław Strumph-Wojtkiewicz (red.), Stanisław Ostoja-Chrostowski (red.), Stanisław Haykowski (ilust.). Warszawa: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1938.
Aleksander Szuch. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari; sygn. I.482.90-8580 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-04-30].
Linki zewnętrzne
Krótki życiorys Aleksandra Szucha. tlewtakstattler.webserwer.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-30)].
Zapis wspomnień. bognalewtakb.dt.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-29)].
Fotografie i dokumenty. bognalewtakb.dt.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-02)].
Zdjęcie Aleksandra Szucha
