Aleksander Świętochowski
Aleksander Świętochowski, znany również pod pseudonimami „Władysław Okoński”, „Poseł Prawdy”, „O.Remus”, „Oremus”, „Liber”, „Gezyasz”, „Nauczyciel” i innymi (urodzony 18 stycznia 1849 w Stoczku Łukowskim, zmarł 25 kwietnia 1938 w Gołotczyźnie) był polskim pisarzem, publicystą, filozofem i historykiem, a także aforystą, krytykiem literackim oraz działaczem społecznym.
Życiorys
W młodości uczęszczał do szkół w Siedlcach i Lublinie, gdzie ukończył gimnazjum. W latach 1866–1870 studiował na wydziale filologiczno-historycznym w Szkole Głównej oraz na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. W 1874 roku wyjechał do Lipska, gdzie uzyskał doktorat z filozofii, pisząc pracę na temat O powstaniu praw moralnych. Po powrocie do Warszawy publikował artykuły w „Przeglądzie Tygodniowym”, z którym współpracował do 1878 roku, po czym rozpoczął pracę w redakcji dziennika „Nowiny”, gdzie pozostawał do 1881 roku.
Po zakończeniu współpracy z „Nowinami” założył tygodnik „Prawda”, który redagował do 1902 roku, tworząc cykl felietonów „Liberum veto”. W latach 1908–1912 był redaktorem miesięcznika „Kultura Polska”, a następnie „Humanista Polski”, współpracując również z „Myślą Narodową”. Oprócz tekstów społeczno-politycznych i krytycznoliterackich pisał felietony pod pseudonimem „Poseł Prawdy”. Jego twórczość obejmowała także dramaty i nowele.
Świętochowski angażował się w działalność społeczno-oświatową. Uważał, że jego największym osiągnięciem w tej dziedzinie było założenie szkół rolniczych w Gołotczyźnie, w tym szkoły gospodarstwa domowego dla dziewcząt wiejskich (1909), ustanowionej przez właścicielkę wsi Aleksandrę Bąkowską, oraz trzy lata później szkoły rolniczej dla chłopców o nazwie „Bratne”. Należał do kluczowych ideologów i liderów warszawskiego pozytywizmu.
W latach 1906–1913 był założycielem i prezesem Towarzystwa Kultury Polskiej, będąc gorącym zwolennikiem postępu, oświaty i kultury. Walczył o równe prawa dla kobiet oraz Żydów, a także sprzeciwiał się konserwatyzmowi, wstecznictwu i klerykalizmowi.
Od 1912 roku aż do swojej śmierci mieszkał w Gołotczyźnie, gdzie związał się emocjonalnie oraz ideowo z Aleksandrą Bąkowską (z żoną był w faktycznej separacji). W 1921 roku nawiązał związek z Marią Żydowo, która wówczas miała zaledwie 20 lat, a w 1932 roku wziął z nią ślub, tuż po śmierci żony. Zmarł 25 kwietnia 1938 roku w Gołotczyźnie i został pochowany na cmentarzu w Sońsku k. Ciechanowa. Jego wdowa, Maria Świętochowska (później Grossman), prowadziła muzeum poświęcone pisarzowi aż do 1959 roku. Zmarła 14 stycznia 2004 roku w wieku 101 lat.
Jego syn, Ryszard Świętochowski, był aktywnym działaczem politycznym. Od 1984 roku Aleksander Świętochowski jest patronem założonej przez siebie szkoły w Gołotczyźnie, obecnie Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego.
Odznaczenia
Otrzymał Złoty Wawrzyn Akademicki 5 listopada 1935 roku.
Poglądy literackie i polityczne
W swoich manifestach „My i wy” (1871) oraz „Praca u podstaw” (1873) zawarł kluczowe założenia programowe pozytywizmu. Wyznawał liberalizm, a w okresie międzywojennym był opozycyjnym publicystą wobec sanacji.
Jego twórczość obejmowała dramaty o tematyce filozoficzno-moralnej oraz historię idei. W 1927 roku otrzymał nagrodę literacką miasta Łodzi. W końcowej fazie życia zmienił poglądy, stając się inteligenckim radykałem oraz lewicującym liberałem, zbliżając się do Narodowej Demokracji.
Twórczość
Wydania zbiorowe jego Pism obejmują lata 1896–1900 oraz II wydanie z lat 1908–1909, w siedmiu tomach, zawierające: I–II. Obrazki powieściowe, III. Bajki, IV–VI. Utwory dramatyczne, VII. Duchy, cz. I–III (cz. IV–VI wydane w 1909 roku jako VIII tom Pism, poemat dramatyczny prozą, główne dzieło Świętochowskiego). Jego pamiętnik został opublikowany w „Wiadomościach literackich” w latach 1931/1932. Wydał ponadto „Genealogia teraźniejszości” (1936) oraz powieść „Twinko” (1936).
Książka dla młodzieży: „Czcigodni Polacy. Charaktery” (1923).
Dramaty:
- 1876 – „Niewinni”, „Nieśmiertelne dusze. I. Ojciec Makary”
- 1878 – „Piękna”
- 1879 – „Dramata” (Antea, Na targu, Helvia, Poddanka, Błazen, Za maską)
- 1885 – „Aspazja”
- 1888 – „Aureli Wiszar”
- 1889 – „Regina”
- 1923 – „Hultaj” (komedia)
Utwory powieściowe:
- 1879 – „O życie” (Damian Capenko, Chawa Rubin, Karl Krug)
- 1880 – „Klemens Boruta”
- 1914 – „Drygałowie”
- 1929 – „Nałęcze”
Studia filozoficzne:
- 1877 – „O powstawaniu praw moralnych”, „Dumania pesymisty”
- 1878 – „Wolter”
- 1880 – „O epikureizmie”
- 1896 – „Poeta jako człowiek pierwotny”
- 1906 – „O prawach człowieka i obywatela. O prawach mniejszości”
- 1910 – „Utopie w rozwoju historycznym”
- 1911 – „Ofiarność obywatelska”
- 1912 – „Źródła moralności”
- 1925–1928 – „Historia chłopów polskich w zarysie”
