Aleksander Józef Stawarz, znany również pod pseudonimami „Leśnik” i „Baca” (urodzony 7 lipca 1896 roku w Krakowie, zmarły 15 czerwca 1942 roku w KL Auschwitz) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego, odznaczony Orderem Virtuti Militari.
Życiorys
Był synem Mikołaja i Eleonory z Gruców oraz młodszym bratem Stanisława, ofiary zbrodni katyńskiej.
Od sierpnia 1914 roku służył w Legionach Polskich, biorąc udział w I wojnie światowej. Zaczynał jako żołnierz w stopniu kaprala, potem plutonowego w 5. a następnie 7. kompanii 2 pułku piechoty. W 1915 roku ukończył Szkołę Podchorążych, a 1 maja 1916 roku awansował na chorążego.
Wiosną 1919 roku w Legionowie zorganizował i objął dowództwo kompanii szturmowej 2 pułku piechoty Legionów. Podczas wojny polsko-bolszewickiej 1919–1921 jego kompania miała istotne zasługi w walkach o Mołodeczno (4 lipca 1919 roku), szczególnie podczas ataku na pociąg pancerny. Nocą z 10 na 11 lipca 1919 roku przeprowadził wypad na Dubrowę (biał. Дуброва, obecnie w rejonie smolewickim), gdzie rozbił bolszewicki batalion, biorąc około 100 jeńców oraz zdobywając kilka karabinów maszynowych. Dowódca 2 Dywizji Piechoty Legionów, generał Bolesław Roja, w rozkazie pochwalnym napisał: „Cześć dzielnemu porucznikowi Stawarzowi i jego świetnej kompanii szturmowej”. Sam Stawarz wsławił się zdobyciem Kalinówki na Białorusi oraz walkami pod Mińskiem przed zawieszeniem broni. W sierpniu 1920 roku był zastępcą dowódcy Grupy „Działdowo” oraz dowódcą obrony Mławy.
3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora z datą senioratu 1 czerwca 1919 roku, zajmując 495. lokatę w korpusie oficerów piechoty. W 1924 roku dowodził II batalionem 78 pułku piechoty. 4 lutego 1927 roku został przydzielony do dowództwa 4 Dywizji Piechoty w Toruniu na stanowisko rejonowego komendanta Przysposobienia Wojskowego. 23 stycznia 1929 roku awansował na podpułkownika z senioratem na 1 stycznia 1929 roku oraz 14. lokatą w korpusie oficerów piechoty. 23 sierpnia 1929 roku objął stanowisko zastępcy dowódcy 50 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Kowlu. 23 marca 1932 roku przeniesiono go do 3 pułku strzelców podhalańskich w Bielsku, gdzie był zastępcą dowódcy pułku. W czerwcu 1934 roku został dowódcą 1 pułku piechoty Legionów w Wilnie, a w listopadzie 1935 roku przeniesiony na stanowisko dowódcy 12 pułku piechoty w Wadowicach. Na pułkownika awansował 19 marca 1938 roku z 7. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W lipcu 1939 roku objął dowództwo pododcinka nr 2 „Nowy Sącz” w Nowym Sączu, co było zakamuflowaną nazwą 2 Brygady Górskiej Strzelców.
W kampanii wrześniowej dowodził 2 Brygadą Górską Strzelców. Po rozbiciu sztabu 2 BG 7 września w Krośnie, przyłączył się do III baonu 1 pułku strzelców podhalańskich. Nocą z 9 na 10 września dotarł z baonem do Dynowa, gdzie zameldował się w sztabie Grupy Operacyjnej gen. Kazimierza Łukoskiego i razem z nim wycofał się w kierunku Lwowa. Po kapitulacji miasta (22 września) uniknął niewoli sowieckiej, osiedlając się w Rabce. W czasie niemieckiej okupacji był członkiem Służby Zwycięstwu Polski oraz Związku Walki Zbrojnej, organizując Dywizję Podhalańską w Konspiracji, która w 1940 roku liczyła w południowej części Krakowskiego kilkuset żołnierzy.
28 stycznia 1941 roku został aresztowany w Rabce przez Gestapo. Po przewiezieniu do Zakopanego został poddany śledztwu w „Palace”, siedzibie Gestapo. Następnie osadzono go w więzieniu w Nowym Wiśniczu, a 5 kwietnia 1941 roku wywieziono do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz (numer obozowy 11513), gdzie angażował się w konspirację obozową. 15 czerwca 1942 roku, wezwany do obozowego Gestapo (Politische Abteilung), został rozstrzelany pod ścianą śmierci bloku 11 z powodu działalności konspiracyjnej w Rabce.
Był żonaty z Marią Janiną (urodzoną 23 maja 1894 roku w miejscowości Latowicze), którą torturowano przez gestapo, a która zmarła 19 października 1942 roku w KL Auschwitz, gdzie nosiła numer obozowy 6856. Małżonkowie nie mieli dzieci.
Ordery i odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 1117
Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)
Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
Złoty Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)
Medal Zwycięstwa (Médaille Interalliée) (zezwolenie Naczelnika Państwa w 1921)
Przypisy
Bibliografia
Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 305, 347.
Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 120, 170.
Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 22, 617.
Józef Sitko, Zarys historii wojennej 2-go Pułku Piechoty Legionów, Warszawa 1928.
Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, tom III, Polski ruch oporu 1939–1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1988, ISBN 83-11-07038-5, s. 70.
Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
Jerzy Kirszak, Stawarz Aleksander Józef [w:] Polski Słownik Biograficzny t. XLII, Warszawa-Kraków-Wrocław-Gdańsk 2003–2004, s. 599–601 wersja elektroniczna IPSB.
Linki zewnętrzne
Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-10-11].
