Aleksander Srebrakowski

Aleksander Srebrakowski (urodzony 26 lipca 1961) to polski historyk, który specjalizuje się w badaniach polonijnych, ze szczególnym naciskiem na Polaków na Litwie, historię Europy Wschodniej, historię najnowszą oraz dzieje kresów wschodnich. Jest również nauczycielem akademickim związanym z Uniwersytetem Wrocławskim.

Życiorys

Urodził się w 1961 roku we Wrocławiu. Po ukończeniu szkoły średniej rozpoczął pracę w wrocławskiej fabryce urządzeń elektrycznych „Dolmel”. Po wprowadzeniu stanu wojennego, od 14 grudnia 1981 roku brał aktywny udział w strajkach organizowanych przez „Solidarność”. W czerwcu 1982 roku został powołany do wojska, a po zakończeniu służby w 1984 roku rozpoczął studia z zakresu historii na Uniwersytecie Wrocławskim.

W czasie studiów angażował się w działalność Niezależnego Zrzeszenia Studentów, współpracując z czasopismem NZS Uniwersytetu Wrocławskiego „Akces”. Wraz z Piotrem Gomułkiewiczem, Bogdanem Horbalem i Władysławem Stasiakiem był redaktorem czasopisma „Wichrzyciel” (nr 1, czerwiec 1988 – nr 5, październik 1989). W trakcie strajków studenckich we Wrocławiu w latach 1988 i 1989, wspólnie z Radosławem Kujawą i Władysławem Stasiakiem, kierował strażą porządkową. Na początku 1989 roku, razem z Piotrem Gomułkiewiczem i Władysławem Stasiakiem, organizował otwarte spotkania dyskusyjne w ramach klubu „Historia i Polityka” (HiP) w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego, zapraszając przedstawicieli różnych partii politycznych. Po ukończeniu studiów w 1989 roku dołączył do grupy redakcyjnej czasopisma „Wyzwanie”, które było pismem Ruchu Młodych Katolików „U Siebie” (1989-1990). Od 1986 roku był członkiem wrocławskiego Klubu Inteligencji Katolickiej (KIK), gdzie działał w Sekcji Wychowania Społecznego. W późnych latach 80. XX wieku związał się z nieformalną grupą „Oriens”, skupioną wokół ks. kanonika Aleksandra Zienkiewicza, która wspierała Polaków na wschodzie. Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku był jednym z założycieli wrocławskiego oddziału Archiwum Wschodniego i następnie brał udział w kierowaniu jego pracami. W 1989 roku, na bazie pomysłu i inicjatywy Mikołaja Iwanowa, był jednym z założycieli Stowarzyszenia Straż Mogił Polskich na Wschodzie, które zajmowało się odnajdywaniem i upamiętnianiem miejsc martyrologii Polaków na terenie ZSRR. W 1991 roku brał udział w zakładaniu Dolnośląskiego Oddziału Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, gdzie pełnił różne funkcje w zarządzie. Był także członkiem Rady Krajowej Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”.

Po ukończeniu studiów w 1989 roku rozpoczął pracę w swoim macierzystym Instytucie Historycznym, najpierw w Zakładzie Historii Najnowszej, a następnie w Zakładzie Historii Europy Wschodniej. W 1999 roku uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie historii, specjalizując się w historii najnowszej, na podstawie pracy: Polacy w Litewskiej SRR 1944-1989, napisanej pod kierunkiem prof. Wojciecha Wrzesińskiego. Od 2002 roku jest członkiem Polsko-Litewskiej Komisji Podręcznikowej. Od 2008 roku zasiada w Radzie Programowej Centrum Badań Wschodnich przy Ośrodku Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie. Ponadto, jest członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma „Regiony i Pogranicza”, wydawanego przez Centrum Badań Wschodnich w Olsztynie.

Wsparcie litewskich Polaków

W 1992 roku, w czasie największego napięcia w relacjach między Litwinami a polską mniejszością na Litwie, kiedy to po ogłoszeniu zamiaru utworzenia polskiej autonomii, litewscy politycy i dziennikarze, a także niektórzy z Polski, twierdzili, że litewscy Polacy to „najbardziej skomunizowana narodowość na Litwie”, Aleksander Srebrakowski opublikował artykuł w „Magazynie Wileńskim”, wcześniej wygłoszony na konferencji „Konflikty narodowościowe w Europie Wschodniej” (Warszawa, 19-20 lutego 1992), w którym obalił to stwierdzenie na podstawie materiałów z archiwów partyjnych. Udowodnił, że Polacy litewscy byli w rzeczywistości najmniej skomunizowaną narodowością w tej republice, co doprowadziło do rezygnacji z tej tezy w litewskim dyskursie publicznym.

Następnie, w 1993 roku, na łamach gazety „Kurier Wileński” (dawniej „Czerwony Sztandar”), wydawanej po polsku na Litwie jako organ Rady Najwyższej Republiki Litewskiej, opublikowano w 30 odcinkach tekst pracy Srebrakowskiego z 1989 roku, dotyczący historii Sejmu Wileńskiego z 1922 roku, który zadecydował o włączeniu Wilna do Polski. Publikacja ta była głosem w dyskusji na Litwie, obalającym tezę o tzw. „polskiej okupacji Wileńszczyzny” w okresie międzywojennym. Redakcja gazety została zaatakowana przez Vytautasa Landsbergisa, ówczesnego lidera litewskiego państwa, oskarżającego ją o publikację rzekomo antylitewskiego tekstu. Jednak znana litewska historyczka, Regina Žepkaitė, komentując zarzuty Landsbergisa, stwierdziła, że „wiele osób czyni zarzuty pod adresem dziennika, jednak nie mam takich zastrzeżeń. Należy umieć czytać każdy artykuł, a w tym znajdujemy wiele obiektywnej prawdy”. Publikacja tej serii artykułów, trwająca ponad miesiąc, nie zakończyła oczywiście wówczas używania terminu „polska okupacja Wilna” (dopiero w drugim dziesięcioleciu XXI wieku zaczęło ono znikać z litewskich podręczników), ale pomogła wielu Polakom z Wileńszczyzny w budowaniu ich tożsamości narodowej.

W latach 1987–1989, jako naoczny świadek wydarzeń na Litwie, Srebrakowski, poznając głównych bohaterów oraz członków polskich organizacji, propagował w Polsce wiedzę o sytuacji Polaków na Litwie oraz ich aktualnych problemach, wygłaszając liczne wykłady w ramach Klubu Inteligencji Katolickiej, w kościołach oraz podczas organizowanych we Wrocławiu Tygodni Kultury Chrześcijańskiej. Publikował także artykuły na ten temat w prasie niezależnej.

Publikacje

Jest autorem wielu książek i artykułów historycznych oraz wystaw historycznych. Współpracował również przy produkcji programów telewizyjnych o tematyce historycznej. Do jego najważniejszych publikacji zaliczają się:

Sejm Wileński 1922 roku. Idea i jej realizacja, Wrocław 1993. (Nominacja do Nagrody Historycznej Tygodnika „Polityka” za rok 1993)
Masowe deportacje radzieckie w okresie II wojny światowej, współautor: Stanisław Ciesielski, Grzegorz Hryciuk, Wrocław 1993.
Polacy w Litewskiej SRR 1944-1989, Toruń 2000. (Nagroda Ministra Edukacji Narodowej za rok 2001)
Masowe deportacje ludności w Związku Radzieckim, współautor: S. Ciesielski, Grzegorz Hryciuk, Toruń 2003.
Wileńscy „Włóczędzy”, Toruń 2012.
My nie bracia, my sąsiedzi. Polska perspektywa stosunków polsko-litewskich. Wybór tekstów i dokumentów, zebrał, opracował, wstępem i przypisami opatrzył A. Srebrakowski, Wrocław 2013.

Odznaczenia i nagrody

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2024)
Krzyż Wolności Solidarności (2024)
Wpis do „Albumu Utalentowanych Absolwentów Szkół Wyższych”, przygotowywanego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (1989)
Indywidualna nagroda Ministra Edukacji Narodowej za książkę „Polacy w Litewskiej SRR 1944-1989” (2001)

Przypisy

Linki zewnętrzne

Dr Aleksander Srebrakowski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2010-01-22].
Życiorys naukowy na stronie Instytutu Historycznego UWr
Aleksander Srebrakowski w bazie Film Polski
Wybrana bibliografia A. Srebrakowskiego na stronie Instytutu Herdera
Wybór artykułów A. Srebrakowskiego
A. Srebrakowski, Wykład „Polacy w Komunistycznej Partii Litwy”. Nagranie Radia Wolna Europa
Galeria Wolnych Najmitów – Aleksander Srebrakowski_Strona archiwalna. najmici.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-18)].