Aleksander Sochaczewski, właściwie Lejb Sonder (urodzony 3 maja 1843 w Iłowie, zmarł 15 czerwca 1923 w Biedermannsdorf) był polskim artystą malarzem żydowskiego pochodzenia, reprezentującym nurt romantyzmu. Był sybirakiem oraz autorem serii obrazów ukazujących cierpienia i życie Polaków na Syberii.
Życiorys
Rodzicami Aleksandra byli Szmul Sonder i Szajna Bajły z domu Pytel. W 1860 roku rozpoczął kształcenie w Warszawskiej Szkole Rabinów, gdzie nawiązał przyjaźń z Henrykiem Toeplitzem. Pod koniec tego samego roku podjął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie pod okiem profesora Józefa Simmlera, który był rekomendowany przez Toeplitza. Był niezwykle utalentowany, a już po roku jego prace można było podziwiać w Pałacu Kazimierzowskim w Warszawie. Utrzymywał się, udzielając lekcji rysunku. Brał czynny udział w patriotycznych manifestacjach i współpracował z nielegalnymi wydawnictwami, tworząc m.in. opracowania graficzne. 1 sierpnia 1861 roku, razem z braćmi Frankowskimi, wydał pismo „Strażnica”, którego redaktorami byli Agaton Giller i Joachim Antoni Szyc. 1 września 1862 roku został aresztowany za działalność patriotyczną, w czasie fali represji po nieudanych zamachach na Aleksandra Wielopolskiego. W trakcie zatrzymania stawiał opór i postrzelił żandarma. Został osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W 1863 roku, po wybuchu powstania styczniowego, został skazany na karę śmierci, która została później zmieniona na 22 lata zesłania na Sybir. O zmianie wyroku dowiedział się, czekając na wykonanie kary. Najpierw został wysłany do kopalni soli w Usole, a następnie do Irkucka.
Po powrocie z zesłania w 1884 roku, nie mogąc zamieszkać w Królestwie Polskim z powodu zakazu władz carskich, osiedlił się we Lwowie. 23 listopada tego samego roku ożenił się z Różą Loewenstein, szwagierką swojego kolegi z czasów nauki w szkole rabinów, Bernarda Goldmana, córką lwowskiego rabina Bernarda Loewensteina. Wkrótce po ślubie wyjechał z żoną do Monachium, ale po trzech miesiącach ich małżeństwo zakończyło się z powodu nieporozumień. W latach 1886-1894 mieszkał w Brukseli, gdzie stworzył serię poruszających obrazów dokumentujących cierpienia i życie na Syberii w okresie zsyłek po powstaniu styczniowym. Najsłynniejszym dziełem tego okresu jest obraz zatytułowany Pożegnanie Europy, namalowany w latach 1890-1894, o wymiarach 370 cm x 740 cm. To dzieło ma wymiar symboliczny, gdyż przedstawia ponad sto postaci, w tym trzydzieści historycznych, zesłanych w różnych zsyłkach, w tym także samego artystę – ukazanego przy słupie granicznym.
Jego pierwsza duża wystawa, która spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem, miała miejsce w Londynie w 1895 roku, a następnie wystawiał swoje prace w Brukseli w 1897 roku. 10 sierpnia 1900 roku we Lwowie zorganizowano wystawę obrazów Sochaczewskiego zatytułowaną „Sybir”, która obejmowała sześć dużych obrazów oraz kilkadziesiąt tematycznych studiów i szkiców. Kolejne wystawy z jego pracami odbyły się w Krakowie, Budapeszcie i Wiedniu w 1901 roku.
W 1901 roku zawarł związek małżeński z Marią Wurm, z którą osiedlił się w Wiedniu. Niestety, również to małżeństwo zakończyło się niepowodzeniem, a jego żona z dziećmi wróciła do Belgii, oficjalnie z powodu „trudnej sytuacji materialnej rodziny”.
W 1913 roku zaprezentował cykl 124 syberyjskich obrazów we Lwowie, podczas wystawy z okazji pięćdziesiątej rocznicy powstania styczniowego. Rada Miasta Lwowa planowała zakup jego kolekcji, jednak z powodów osobistych artysta odmówił jej sprzedaży. Ustalono, że Aleksander Sochaczewski, w zamian za przekazanie swoich dzieł miastu, otrzyma dożywotnią rentę w wysokości 4800 koron, ale wybuch I wojny światowej i spadek wartości pieniądza doprowadziły go do skrajnego ubóstwa. W czasie II wojny światowej jego dorobek malarski został wywieziony do Kijowa, a w 1956 roku ministerstwo kultury ZSRR zwróciło go do Polski. Początkowo kolekcja trafiła do Muzeum Historycznego m.st. Warszawy (obecnie Muzeum Warszawy), a następnie, w setną rocznicę powstania styczniowego, została przekazana do utworzonego w 1963 roku Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej.
Aleksander Sochaczewski zmarł w samotności 15 czerwca 1923 roku w Biedermannsdorf, w trakcie leczenia.
5 lipca 1923 roku w „Głosie Narodu” opublikowano informację o śmierci Aleksandra Sochaczewskiego, w której między innymi zaznaczono, że 2 maja 1924 roku został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski „za zasługi, położone w walce o niepodległość Polski w powstaniu 1863 roku oraz za ofiarną działalność społeczną”.
Upamiętnienie
Z okazji setnej rocznicy śmierci artysty oraz 160. rocznicy wybuchu powstania styczniowego, Sejmik Województwa Mazowieckiego ogłosił rok 2023 rokiem powstania styczniowego oraz rokiem Aleksandra Sochaczewskiego.
Galeria
Przypisy
Bibliografia
Helena Boczek: Aleksander Sochaczewski 1843-1923 – malarz syberyjskiej katorgi: życie, twórczość i dzieje kolekcji. Beata Meller. Warszawa: Muzeum Historyczne m. st. Warszawy: Muzeum Niepodległości, 1995. ISBN 83-900-7271-8. Brak numerów stron w książce.
Linki zewnętrzne
Galeria malarstwa Aleksandra Sochaczewskiego. [dostęp 2021-09-09]. (pol.).
Magdalena Szczęsny-Mrówczyńska Pamiętnik malarski Aleksandra Sochaczewskiego. [dostęp 2021-09-09]. (pol.).
