Aleksander Skowroński (urodzony 9 lutego 1863 w Hugo, zmarły 4 października 1934 w Mikołowie) był polskim duchownym katolickim, prałatem, działaczem narodowym i społecznym na Górnym Śląsku, politykiem oraz poetą.
Życiorys
Wczesne życie
Jego ojciec, Wojciech (urodzony w 1818 roku), był synem rolnika i pochodził z Małobądza koło Będzina. Matka, Weronika Eleonora z domu Walkiewicz (urodzona w 1829 roku), pochodziła z Popowa koło Częstochowy, gdzie jej ojciec pełnił funkcję leśniczego. Aby uniknąć służby w rosyjskiej armii, Wojciech Skowroński osiedlił się w Siemianowicach Śląskich, gdzie pracował jako górnik, a później jako dozorca maszyn. W 1846 roku ożenił się z Weroniką w kościele św. Michała Archanioła w Michałkowicach. Wybudował dwa domy czynszowe, jeden w Hugo, a drugi na Kolonii Wandy. Aleksander Skowroński przyszedł na świat 9 lutego 1863 roku w Hugo. Miał czterech braci: Józefa (1847–1882), Leopolda (1852–1919), Wojciecha (urodzonego w 1855 roku) i Adama (1859–1893) oraz dwie siostry: Matylkę (po mężu Hatlapina; 1861–1887) i Józefę (po mężu Pietruszczyna; 1865–1923).
Edukując się, rozpoczął naukę w szkole ludowej w Siemianowicach Śląskich. Od jesieni 1876 do marca 1885 uczęszczał do katolickiego gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu. W styczniu 1883 roku jego ojciec zginął w nieszczęśliwym wypadku w pobliżu domu. Z powodu tej tragedii oraz trudnej sytuacji materialnej Aleksander popadł w depresję. Mimo to kontynuował naukę dzięki wsparciu finansowemu brata Wojciecha, a także zarabiając na korepetycjach. 16 marca 1885 roku zdał maturę z wyróżnieniem, bez egzaminu ustnego.
W czwartej klasie gimnazjum (w 1880 roku), podczas wycieczki do Trzebnicy, napisał wiersze w języku niemieckim, inspirowane poezją Josepha von Eichendorffa. W tym czasie posiadał książki polskich autorów, takich jak Antoni Malczewski, Adam Mickiewicz, Józef Korzeniowski i Juliusz Słowacki. W 1883 roku odwiedził Kraków, a w 1884 roku pielgrzymował na Jasną Górę, gdzie poznał Antoniego Robotę, bratanka Filipa Roboty, polskiego nauczyciela i działacza narodowego z Prudnika.
28 kwietnia 1885 roku rozpoczął studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. W październiku 1885 roku uczestniczył w zjeździe polskich studentów w Gnieźnie. Był członkiem wrocławskich organizacji polskich studentów, takich jak Towarzystwo Literacko-Słowiańskie, Towarzystwo Górnośląskie, Kółko Towarzyskie oraz Societas Hosiana. W latach 1886-1887 służył jako ochotnik w 11 Pułku Grenadierów im. Króla Fryderyka III, uzyskując kwalifikacje na oficera rezerwy. Dyplom ukończenia studiów otrzymał 10 sierpnia 1888 roku, a w jesieni tego samego roku rozpoczął naukę w alumnacie (seminarium duchownym) we Wrocławiu. Święcenia kapłańskie przyjął 27 czerwca 1889 roku w Wrocławiu.
Chorzów
Na początku sierpnia 1889 roku został skierowany do pracy jako wikariusz w parafii św. Barbary w Chorzowie, jednak już we wrześniu przeniesiono go do parafii św. Jadwigi Śląskiej. Jego publikacje ukazywały się w „Katoliku”, „Gazecie Opolskiej” oraz „Nowinach Raciborskich”. Nawiązał współpracę z polską młodzieżą, w tym z Wojciechem Korfantym, wspierając tajne kółko oświatowe.
Pod koniec 1892 roku, jako jedyny kapłan dekanatu Mysłowice, odmówił podpisania publicznego protestu przeciwko „Nowinom Raciborskim”, które opublikowały fałszywe oskarżenia względem biskupa Georga von Koppa. Uzasadnił swoją decyzję tym, że choć potępia atak „Nowin Raciborskich”, uważa protest za zbędny, ponieważ redakcja już przeprosiła biskupa. Dziekan Józef Michalski był oburzony jego postawą i domagał się przeniesienia Skowrońskiego z Chorzowa.
Łącznik, Solec, Szymiszów
Mimo iż Skowroński bronił swojej decyzji, nie zdołał zapobiec swojemu przeniesieniu z Chorzowa. Trafił do parafii Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Łączniku, gdzie proboszczem był Fryderyk von Woysky. W 1893 roku przystąpił do egzaminu proboszczowskiego. Po jedenastu miesiącach przeniesiono go do Solca pod Białą. Po śmierci proboszcza Hoffmanna w 1894 roku Skowroński kierował parafią św. Jana Chrzciciela do czasu przybycia nowego proboszcza, Roberta Engla. W powiecie prudnickim utrzymywał kontakty z polskimi działaczami, takimi jak Bronisław Koraszewski i Adam Napieralski. W grudniu 1894 roku został przeniesiony jako administrator do Szymiszowa koło Strzelec Opolskich.
Ligota Bialska koło Prudnika
Po śmierci proboszcza parafii św. Stanisława Biskupa w Ligocie Bialskiej w 1896 roku, Skowroński ubiegał się o to stanowisko, obejmujące ponad 2000 wiernych z przynależnymi wsiami, takimi jak Górka Prudnicka, Otoki i Radostynia. We wrześniu 1896 roku został proboszczem w Ligocie Bialskiej.
W porozumieniu z Adamem Napieralskim postanowił zorganizować samopomoc poprzez szerzenie polskich elementarzy. 11 listopada 1900 roku w Bytomiu jednogłośnie wybrano go na przewodniczącego Towarzystwa Dla Szerzenia Elementarzy Polskich im. ks. Engla. Władze rejencji opolskiej i wrocławskiej wystosowały prośby do kardynała Koppa o zakazanie księżom współpracy z tym Towarzystwem, wskutek czego Skowroński przekazał przewodnictwo swojemu bratu Leopoldowi. Opowiadał się za nauczaniem religii w języku polskim w szkołach na Górnym Śląsku. W 1902 roku „Gazeta Toruńska” napisała: „Polska na Śląsku jest tam, gdzie są ks. Skowroński, p. Koraszewski i p. Napieralski oraz ich zwolennicy”.
Pod koniec lipca 1903 roku Skowroński podjął inicjatywę utworzenia Polskiego Towarzystwa Ludowego, gdzie został pierwszym prezesem. W 1904 roku reprezentował Śląsk w Polskim Centralnym Komitecie Wyborczym. Od 1906 roku stał na czołowej pozycji wśród nielicznej grupy śląskiego duchowieństwa, które opowiadało się za polskością. 25 stycznia 1907 roku wybrano go na posła do Reichstagu, jednak biskup Kopp zmusił go do zrzeczenia się mandatu, co spowodowało u Skowrońskiego kryzys psychiczny. Nawiązał współpracę z gazetą „Neustädter Zeitung” wydawaną w Prudniku, gdzie rozpoczął pisanie kroniki parafialnej. Mimo trudności w zbieraniu informacji z przeszłości, stworzył rękopis zatytułowany „Material zur Ellguther Pfarrchronik, gesammelt vom Pfarrer Aleksander Skowroński anno 1908”, który zawierał 30 stron opisu parafii oraz 22 strony informacji o proboszczach do 1893 roku. Gromadził także dokumenty polityczne, projekty i szkice swoich pism oraz wierszy, a także ważne numery gazet wydawanych na Śląsku i poza nim.
14 kwietnia 1909 roku na plebanii w Ligocie Bialskiej zmarła jego matka. Z jego inicjatywy wzniesiono nowy kościół św. Stanisława Biskupa. 29 czerwca 1908 roku poświęcił kamień węgielny, a 31 maja 1909 roku dzwony nowego kościoła. Poświęcenie ukończonej świątyni miało miejsce 14 listopada 1909 roku, a konsekracji dokonał sufragan wrocławski Karl Augustin 16 czerwca 1912 roku.
Po wybuchu I wojny światowej Skowroński angażował się w pomoc ofiarom wojny. W 1915 roku objął przewodnictwo śląskiego Komitetu Wykonawczego Niesienia Pomocy Głodującej Ludności Królestwa. W październiku 1917 roku w Opolu założono Towarzystwo Oświaty im. św. Jacka z Skowrońskim na czele. W grudniu 1918 roku Sejm Dzielnicowy w Poznaniu wybrał go do Naczelnej Rady Ludowej. 30 kwietnia 1920 roku został mianowany dziekanem.
W czasie plebiscytu na Górnym Śląsku Skowroński aktywnie uczestniczył w działaniach propolskich, przemawiając na polskich wiecach. Zorganizował masową pielgrzymkę z mieszkańcami okolic Prudnika na Jasną Górę, za co otrzymywał groźby od Niemców. Thalhofer, kierownik Reichsgetreidestelle w Prudniku, w „Neustädter Zeitung” oskarżył go o przyjmowanie łapówek od Polaków, jednak nie przedstawił żadnych dowodów. 30 kwietnia 1921 roku otrzymał ostrzeżenie o grożącym mu niebezpieczeństwie ze strony niemieckich bojówek, co zmusiło go do wyjazdu do Bytomia. W czasie III powstania śląskiego przebywał w Wiśniczach koło Gliwic.
Mikołów
29 czerwca 1922 roku, gdy Wojsko Polskie zajęło Mikołów, Skowroński wygłosił mowę z balkonu ratusza. W tym samym roku został proboszczem parafii św. Wojciecha w Mikołowie. Z jego inicjatywy w parafii powstały dwa nowe okręgi duszpasterskie: w 1926 roku Łaziska Średnie, a w 1931 roku Piotrowice. 2 maja 1923 roku otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, będąc jedynym śląskim kapłanem, który zdobył to odznaczenie. Otrzymał także Miecze Hallerowskie w formie honoris causa oraz Odznakę Narodowego Związku Powstańców i Byłych Żołnierzy oraz Honorowy Krzyż Plebiscytowy.
Po utworzeniu diecezji katowickiej, w styczniu 1926 roku został nominowany na archidiakona Kapituły Katedralnej, a 26 stycznia 1928 roku – na komisarza biskupiego regionu zachodniego. W 1930 roku otrzymał tytuł prałata, a 29 kwietnia 1931 roku (po śmierci ks. Jana Kapicy) został mianowany prepozytem Kapituły Katedralnej w Katowicach. Należał do Rady Naczelnej Narodowego Związku Powstańców i Byłych Żołnierzy, a także był zwolennikiem chrześcijańskiej demokracji. W obliczu wyborów parlamentarnych w 1930 roku podpisał odezwy krytykujące rządy sanacji oraz wzywające do głosowania na listę Katolickiego Bloku Ludowego, którą prowadził Wojciech Korfanty. W obronie uwięzionego Korfantego napisał broszurę pt. „Wojciech Korfanty. Więzień brzeski. Komisarz Plebiscytowy Polski. Wicepremier Rządu Rzeczypospolitej”. W tym samym roku był prezesem okręgu śląskiego Stronnictwa Narodowego.
Od 1910 roku Skowroński zmagał się z reumatyzmem nóg, a z czasem dolegliwości te zostały dodatkowo pogorszone przez problemy z wątrobą. W 1933 roku, z okazji swoich 70. urodzin, otrzymał tytuł honorowego obywatela Mikołowa. Zmarł 4 października 1934 roku na plebanii w Mikołowie i został pochowany w podziemiach cmentarnej kaplicy w Mikołowie.
Ordery i odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2 maja 1923 roku za zasługi w przyłączeniu Górnego Śląska do Rzeczypospolitej Polskiej.
Miecze Hallerowskie
Odznaka Narodowego Związku Powstańców i Byłych Żołnierzy
Honorowy Krzyż Plebiscytowy
Upamiętnienie
W kapitule katedralnej w Katowicach znajdowało się popiersie Aleksandra Skowrońskiego, autorstwa Bogusława Langmana.
4 października 1954 roku, w 20. rocznicę śmierci księdza Skowrońskiego, odsłonięto tablicę upamiętniającą jego osobę w Ligocie Bialskiej.
Imię Aleksandra Skowrońskiego nosi ulica w Prudniku na Jasionowym Wzgórzu, a także w Gliwicach i Łączniku.
Skowroński jest także jednym z osób upamiętnionych na tablicy na Głazie, który oddaje hołd nauczycielom walczącym o polskość Ziemi Prudnickiej w Prudniku.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Franciszek Hawranek (red.): Encyklopedia Powstań Śląskich. Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu, 1982.
Jacek Koraszewski: Początki popularności Słowackiego na Śląsku, w: „Zaranie Śląskie” R. XXII, z. 4/1959, s. 15–28.
Halina Kowalczyk: Listy ks. Emila Szramka do ks. Jana Kudery z lat 1917–1937, w: „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” t. XXIII/XXIV (1990-91).
Henryk Olszar. Udział duchowieństwa śląskiego w życiu narodowym i politycznym II Rzeczypospolitej. „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”. 32, 1999. ISSN 0137-3447. [dostęp 2025-05-10].
Emil Szramek: Ks. Aleksander Skowroński: obraz życia i pracy na tle problematyki kresów zachodnich. Katowice: 1936.
Janusz Tyski: Aleksander Skowroński, w: Słownik biograficzny ziemi pszczyńskiej. Pszczyna: Urząd Miejski, 1995. ISBN 83-903008-0-X.
